Seçim Güvenliği

Değerli Yurttaşlarımız,

Seçimler seçmen iradesini doğru ve eksiksiz olarak yansıtmalıdır. O bakımdan seçimlerin güvenli bir ortamda yapılması ve sağlıklı bir biçimde sonuçlandırılması büyük önem taşımaktadır.

Önümüzdeki dönemde önemli bir seçim sınavı ile karşı karşıya kalacağız. Size sunduğumuz bu çalışma, bu seçimlerin güvenliğini eksiksiz olarak sağlama çabalarına bir katkıda bulunabilmek amacıyla yapılmıştır.

Bu amaca ulaşmakta seçmenden başlayarak sivil toplum kuruluşlarına ve siyasi partilere kadar uzanan geniş yelpazede her birimize düşen görevler, haklar ve sorumluluklar vardır.

Bir yurttaş ve seçmen olarak sorumluluklarımızın gereğini yerine getirebilmek için öncelikle seçim sürecinde görevli olan kurulları ve bunların işleyişini, ayrıca seçmenlerin ve siyasal partilerin görevlerini ve haklarını bilmenin gerekli olduğuna inanıyoruz.

Bu mütevazı çalışma böyle bir gereksinime katkıda bulunabilmek için yapılmıştır. Gönderdiğimiz metnin geniş çevrelere ulaştırılması konusunda katkılarınızı bekliyoruz. Saygılarımızla.

Erol TUNCER, TESAV Vakfı Başkanı

27 Temmuz 2022

 

GİRİŞ ^([1])

Seçimler seçmen iradesini doğru ve eksiksiz olarak yansıtmalıdır. Bunun için seçim güvenliğinin sağlanması gerekir.

Seçim güvenliği denilince akla genellikle seçim günü oy verme ve sayım sırasındaki işlemlerin güvenirliği gelir:

• Oy kullanma işlemlerinde usulsüzlük yapıldı mı?
• Sandıktan çıkan oylar doğru sayıldı mı? Tutanağa aslına uygun olarak geçirildi mi?
• İl ve ilçe birleştirme tutanakları doğru tutuldu mu?
• Elektronik sistem müdahaleye maruz kaldı mı?

Oysa seçim güvenliğini; seçmen kütüklerinin düzenlenmesinden oyların sayım, döküm ve birleştirilmesine kadar uzanan geniş bir yelpazede ele almak gerekiyor:

• Seçmen kütüklerinin düzenlenmesi,
• Seçim kampanyası süreci,
• Sandık başı işlemleri,
• Oyların birleştirilmesi işlemleri,
• Elektronik sisteminin işleyişi.

USULSÜZLÜK ALANLARI

• Seçmen Kütükleri

Seçmen iradesinin sandığa sağlıklı olarak yansıtılabilmesi için öncelikle seçmen kütüklerinin sağlıklı bir biçimde düzenlenmesi gerekiyor.

Seçmen Kütüklerindeki yanlışlıklar, usulsüzlükler, seçim güvenliğini daha baştan zedelemektedir.

• Seçim Kampanyası

En ağır usulsüzlükler bu süreçte yaşanmaktadır:

• Kamu olanaklarının bütünüyle iktidar partisi lehine kullanılması,
• Mevcut hizmetleri durdurma tehditleri,
• Devlet Televizyonunun adil olmayan, üstelik yasalara da aykırı olan yayınlar yapması.

• Sandık Başı İşlemleri

Oy kullanımı ve sayımı sırasında yanlışlıklar, usulsüzlükler yapılabilir.

• Birleştirme Tutanakları

İl ve ilçe seçim kurullarında birleştirme tutanakları düzenlenirken yanlışlıklar, usulsüzlükler yapılabilir.

• Elektronik Sisteme Müdahale Kaygıları

Elektronik sistemin işleyişiyle ilgili kaygılar tümüyle giderilememiş görünüyor.

SEÇİM ÖNCESİ İŞLERİ

SEÇMEN KÜTÜKLERİ

Seçmen kütüklerinin düzenlenmesi, çok partili sisteme girdiğimizden beri tartışmalara konu olmuştur. Uzun yıllar boyunca hem iktidarlar hem de muhalefet partileri sağlıklı bir seçmen yazılımı elde edilemediğinden şikâyet edegelmişlerdir. Bu bağlamda mükerrer yazımlar, sahte yazılımlar, liste dışı bırakmalar gibi konular sürekli olarak şikâyetlere konu olmuştur.

Seçmen listeleri, 2008 yılından itibaren “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi(ADNKS)” esas alınarak düzenlenmeye başlamıştır. Ancak bu kez de iktidar partisinin, devlet bürokrasisinin müdahalelerinden kuşku duyulması önlenememiştir.

• Tanımlar (Madde 28)

Kanuna göre seçmen olan vatandaşları tek olarak tanımlayan ve seçmenin oturduğu yeri belirleyen bilgileri kapsayan bilgisayar ortamına “Seçmen Kütüğü” denilir.

• Seçmen Kütüğü, Yüksek Seçim Kuruluna bağlı olarak kurulan Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü tarafından, bu Yasaya uygun olarak tasarlanacak, planlanacak, yönetilecek ve yürütülecek çalışmalarla elde edilir.
• Bir seçmene ait ve seçmeni tanımlamak için kullanılan; adı, soyadı, doğum yılı ve doğum yeri gibi kayıtların her birine “Veri” denilir.
• Bir seçmeni tek olarak tanımlayan verilerin bütününe “Seçmene Ait Bilgi” denilir.
• Seçmenin devamlı oturduğu konutun bulunduğu ilçe, muhtarlık, sokak isimleri ile binanın kapı ve varsa daire numarası “Seçmenin Adresi”dir.
• Her seçmen; seçmen kütüğü sıra numarası, adı, soyadı, ana ve babasının adı, doğduğu ilçe, doğum yılı ile belirlenir ve tanımlanır.
• Seçmen kütüğündeki bu bilgilerin; bu Kanunda yazıldığı şekilde değiştirilmesi, düzeltilmesi ve tanımlanmasına; Seçmen Kütüğünün “Güncelleştirilmesi” denilir.
• Bu kanuna göre seçmen olup, yurt dışında bulunan vatandaşların adres kayıt sistemindeki bilgilerine dayalı olarak oluşturulan bilgiler topluluğuna “Yurt Dışı Seçmen Kütüğü” denilir.

 

• Yüksek Seçim Kurulu kararlarının bağlayıcılığı (Madde 32)

Seçmen kütüğünün kurulması, güncelleştirilmesi ve bundan elde edilecek liste, çizelge ve diğer malzemenin gerekli yerlere ulaştırılması ve dağıtılması için Yüksek Seçim Kurulunca alınacak kararlar bütün kamu kuruluşlarını ve görevlilerini bağlar.

• Seçmen kütüğü düzenlenmesi (Madde 33)

Seçmen kütüğü; adres kayıt sistemindeki yerleşim yeri adresi bilgileri esas alınarak, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek usul ve esaslara göre, her yıl yeniden düzenlenir ve sürekli bilgi toplama ile her seçim döneminde güncelleştirilir.

Yazım ve denetlemede toplanan bilgileri, seçmene ait bilgilerin verilerindeki değişimleri belirleyen ad, soy ad, yaş, cinsiyet tashihi, seçme ehliyetini kaybetme (kısıtlanma, kamu hizmetinden yasaklanma) veya yeniden kazanma gibi yargı kararlarına, vatandaşlıktan ıskat veya yeniden vatandaşlık hakkını kazandığını gösteren bilgiler ile vefat ettiğini tespit eden bilgilere seçim bölgesi içinde ve dışında vuku bulan ikametgah değişikliklerine ait verilere, Yüksek Seçim Kurulunun belirleyeceği kural ve yönteme uygun olarak toplanacak diğer belgelere dayanılarak, seçmen kütüğü kurulur ve güncelleştirilir.

• Kütüğe yazılma esasları (Madde 34)

Seçmenlik sıfatının tayininde esas, seçmen kütüğüdür.

Seçmene ait bilgi eksik ise; bilgi tamamlanıncaya kadar seçmen, sandık seçmen listesine yazılmaz.

Sandık bölgesinde oturan seçmenlere ait bilgileri kapsayan sandık seçmen listeleri seçmen kütüğünden çıkarılır.

• Yurt dışı seçmen kütüğü ve seçmen listeleri (Madde 35)

Yurt dışı seçmen kütüğü, adres kayıt sistemindeki yerleşim yeri adres bilgileri esas alınarak, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde oluşturulur.

Yurt dışı seçmen listeleri, yurt dışı seçmen kütüğü esas alınarak Yüksek Seçim Kurulunca oluşturulur ve elektronik ortamda ilan edilir.

• Muhtarlık bölgesi askı listesi (Madde 39)

Seçmen kütüğündeki yanlışların düzeltilmesi ve eksiklerin tamamlanması amacıyla;

Seçmen kütüğünde yazılı adreslere göre aynı muhtarlıkta oturan ve seçmen kütüğünde yazılı seçmenlerin; seçmen kütüğü numarası, adı ve soyadı, ana ve baba adı, doğum yılı, doğum yeri, adresi yazılı olduğu ve seçmen soyadı alfabe sırasına göre sıralanmış listeye “Muhtarlık Bölgesi Askı Listesi” denir.

Muhtarlık bölgesi askı listesi; her yılın sonundaki kesinleşmiş mevcut bilgilere dayanılarak seçmen kütüğünden çıkarılır.

Muhtarlık bölgesi askı listesi; her yıl mart ayında;

a) Ait olduğu muhtarlığa iki nüsha,

b) 14’üncü maddenin dördüncü fıkrasına göre ilan edilen siyasi partilerin o ilçedeki ilçe başkanlarına bir nüsha,

c) İlçe seçim kurulu işlerinde kullanılmak üzere iki nüsha, ilçe seçim kurulu başkanlıklarına,

d) İşlemlerde kullanılmak üzere bir nüsha il seçim kurulu başkanlıklarına, gönderilir.

• Askı zamanı ve süresi (Madde 40)

Muhtarlık bölgesi askı listesi, seçim döneminde muhtarlıklarda askıya çıkarılır ve iki hafta süreyle askıda kalır.

Muhtarlık bölgesi askı listeleri, ait oldukları mahalle veya köylerde halkın kolayca görüp okuyabileceği yerlere asılır. Bunların asıldığı tarih ve yerler, seçim bölgelerinin ayrıldığı sandık bölgelerini gösteren cetvel ile birlikte, mahalli gazetelerle ve ayrıca alışılmış araç ve usullerle ilan edilir.

İlçe seçim kurulu başkanı, askı listelerinin asıldığı tarih ve yerleri bir yazı ile mahallin mülki amirine derhal bildirir.

Asılı kaldıkları sürece, muhtarlık bölgesi askı listelerinin korunmasından; idare amirleriyle zabıta amir ve memurları sorumludur.

İlçe seçim kurulu başkanı, askı devam ettiği sürece muhtarlık bölgesi seçmen sayısını da gözönünde tutarak, seçmenlerin adlarını aramalarını ve incelemelerini kolaylaştırmak üzere gerekli tedbirleri alır. Muhtar veya ihtiyar heyeti üyelerinden veya bu iş için görevlendirilmiş kimselerden birinin, müracaatlar için uygun düşen belli saatlerde askı yerinde devamlı olarak hazır bulunmasını sağlar ve durumu askı yerinde ilan eder.

298 sayılı Kanunun 40. maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir. (31.3. 2022 t. ve 7393 s. Kanun, madde 13),

“Muhtarlık bölgesi askı listelerinin askı süresi içinde, bir seçim çevresinden diğerine yapılan seçmen nakil istemleri hakkında ilçe seçim kurulu başkanı tarafından, itiraz üzerine veya nakil isteminin şüpheli bir girişim olduğu kanaatine varılması üzerine resen yapılacak araştırma ve inceleme neticesinde, nakil isteminin kabul edilmemesi halinde seçmen kaydı dondurulmaz ve bir önce kayıtlı olduğu adreste seçmen kaydı devam eder.”

• Mükerrer yazım (Madde 41)

Seçmen kütüğünde, adı ve soyadı, ana ve baba adı, doğum yeri ve doğduğu yılı belirten verileri aynı olan seçmene ait iki bilgi bir tek seçmeni tanımlar.

Bu takdirde Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü, seçmen sıra numarası büyük olan bilgiyi seçmen kütüğünde bırakır, diğerini mükerrer listesine alır. Mükerrer listesinde bilgi iki yıl saklanır.

Askı listesinde seçmene ait bilgilerde;

1. Adı ve soyadı aynı olup da, baba adı, ana adı, doğum yılı, doğduğu ilçeye ait verilerden biri veya ikisi farklı,
2. Adı ve soyadında bir veya iki harf ve (a) fıkrasında yazılı diğer verilerden biri farklı,
3. Adı ve soyadı aynı, diğerinde bir isim fazla, (a)’da yazılı diğer veriler aynı veya biri farklı,
4. Adresi farklı, (a)’da yazılı diğer verilerden biri veya ikisi farklı,
5. Yüksek Seçim Kurulunun belirleyeceği,

durumlar bulunduğunda; itiraz üzerine veya re’sen; ilçe seçim kurulu başkanı; bilginin tek veya birden fazla seçmeni tanımlamış olup olmadığına karar verir. Karar işlenmek üzere Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğüne gönderilir.

• Sandık bölgesi askı listesi (Madde 42)

Bu kanunun 122’nci maddesine göre seçmen kütüğüne işlenmesi gereken kararların seçmen kütüğüne işlenmesinden sonra elde edilen kütükten, sandık bölgesi askı listesi çıkarılır.

Sandık bölgesi askı listelerinde, 43’üncü maddede yazılı, sandık seçmen listesindeki bilgiler aynı sıra ile bulunur.

Bu liste il ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına gönderilir. İlçe seçim kurulu başkanları 14’üncü maddenin dördüncü fıkrasına göre ilan edilen siyasi partilerin o ilçedeki başkanlarına bu listenin bir suretini teslim eder.

• Sandık seçmen listesi (Madde 43)

 Seçmen kütüğünde yazılı adreslerine göre aynı sandık bölgesinde oturan, seçmen kütüğünde yazılı seçmenleri; seçmen kütüğü numarası, adı, soyadı, ana ve baba adı, doğum yılı, doğum yeri, adresinin yazılı olduğu ve soyadı alfabe sırasına göre sıralanmış listeye “Sandık Seçmen Listesi” denilir.

Sandık seçmen listesinin her sayfasında ait olduğu il, ilçe, muhtarlık isimleri ve sandık numarası ile geçerlik süresi belirtilir. Sandık kuruluna verilecek nüshalarda ayrıca sandık başı işlemleri için gerekli sütunlar bulunur.

Sandık seçmen listeleri, oy verme gününden 120 gün önce seçmen kütüğünde kesinleşmiş mevcut bilgiye dayanılarak çıkarılır.

Sandık seçmen listesi oy verme gününden 30 gün önce,

1. a) Her sandık için iki nüsha sandık kurulu başkanına,

b) Birer nüsha seçime katılan siyasi partilerin ilçe başkanlıklarına,

c) Bir nüsha ilgili muhtarlığa, oy verme gününden 20 gün önce teslim edilmek üzere, ilgili seçim kurulu başkanlıklarına,

2. İlçe seçim kurulu işlemlerinde kullanılmak üzere iki nüsha, ilgili ilçe seçim kurulu başkanlıklarına,
3. İşlemlerde kullanılmak üzere, bir nüsha ilgili il seçim kurulu başkanlıklarına gönderilir.

Muhtarlıklardaki sandık seçmen listelerini vatandaşlar her zaman inceleyebilir.

Muhtarlar, oy verme gününün 10 gün öncesinden oy verme günü saat 17:00’a  kadar; çalışma saatleri içinde seçmenlerin sandık numarası, sandık yeri ve oy verme hakkındaki suallerini cevaplandırmak; seçim kurullarının yayınlarını dağıtmak; seçim kurullarının vatandaşın kolay ve doğru oy vermesi için hazırlayacağı afiş, işaret, levha ve benzerlerini asmak ve dağıtmak, bu işlem için seçim kurulu ayrıca personel görevlendirirse, bu personele yardımcı olmak zorundadırlar.

• Seçmen bilgi kâğıdı (Madde 44)

 Seçmen kütüğündeki her seçmen için, seçmene hangi seçim bölgesinde, kaç numaralı sandıkta oy vereceğini, seçmen sıra numarası ve diğer bilgileri bildirmek amacıyla bir seçmen bilgi kâğıdı hazırlanır ve seçim çevrelerinin özelliklerine göre Yüksek Seçim Kurulunca tespit edilen esaslar dahilinde gönderilir veya dağıtılır.

Seçmen bilgi kâğıdı hiçbir surette kimlik belirlemesinde belge olarak kullanılmaz; bu husus kâğıdın üzerine yazılır.

• Seçmen kütüğü il ve ilçe listesi (Madde 45)

Seçmen kütüğünde yazılı seçmenlere ait bilgiler; her yıl seçmenlerin oturdukları il ve ilçeye göre ayrılmış listeler halinde, il ve ilçe seçim kurulu başkanlıklarına birer nüsha gönderilir.

Bu listelerin son iki yıllık olanı kurul üyelerinin incelemelerine açık tutulur.

Bu listelerin çıkarma, gönderilme ve saklanma kural ve yöntemleri, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir.

Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü, ülke, il ve ilçe düzeyinde seçmen soyadı alfabe ve seçmen kütüğü sıra numarasına göre düzenlenmiş listelerin; düzenleme, siyasi partilerin inceleme kural ve sürelerini belirler.

• Seçmen Kütüğünün Saklanması ve İlgililere Verilmesi (Madde 47)

Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğü, her yıl sonuna göre seçmen kütüğünü ve bu kütükten elde edilmiş listenin bir suretini Yüksek Seçim Kurulu Başkanına teslim eder.

Seçmen kütüğünün suretleri Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğünde kalır.

Yüksek Seçim Kurulu Başkanına teslim edilen seçmen kütüğünü saklama ve inceleme kuralları Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenir ve yayınlanır.

Seçmen kütükleri seçime katılma yeterliliğini taşıyan siyasi parti merkezlerince yahut yetkilendirilmiş il veya ilçe başkanlarınca, talep edildiğinde; Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenen, gideri maliye veznesine yatırılmak ve makbuzu ibraz edilmek kaydı ile, bir seçim döneminde iki defadan fazla olmamak üzere ilçe seçim kurulu başkanınca, bilgisayar ortamında veya liste düzeyinde imza mukabilinde, istek sahibine verilir.

Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğündeki bilgilerden, diğer devlet kuruluşlarının yararlanma yöntem ve kuralları, yasa ile düzenlenir.

• Seçmen Listelerinin Elektronik Ortamda Siyasi Partilerle Paylaşılması

Seçmen listeleri, 2000 yılına kadar, siyasi partilere kâğıt ortamında verilmekteydi. 2000 yılında yapılan yasa değişikliğiyle bu listeler, siyasi partilere bilgisayar ortamında da verilmeye başlamıştır.

Siyasî partilerin ve seçmenlerin, seçmen kütüklerini denetleme olanakları vardır.  Seçmenler, kendilerine ilişkin kayıtları, muhtarlıklarda askıya çıkan listelerden ya da YSK internet sitesinin “Seçmen Sorgulama” programından kontrol edebilirler

Seçmen kütüklerindeki yanlışlar, usulsüzlükler denetlemelerin artması oranında azalacaktır.

Muhtarlık Bölgelerindeki Askı Listelerinde

• Adlarını Bulamayanların /
• Kayıtlarında yanlışlık veya eksiklik bulunanların /
• Yerleşim yeri adresini değiştirenlerin /
• Yerleşim yeri adresini değiştirmek isteyenlerin yapmaları gerekenler

(Kaynak: Yüksek Seçim Kurulu)

1. a)Askıya çıkarılan muhtarlık bölgesi askı listelerinde kayıtlı olan seçmenlerden kayıtlarında yanlışlık veya eksiklik yahut nüfus olay bilgisi değişikliği bulunan,
2. b)Yüksek Seçim Kurulu tarafından ilan edilen seçim takviminde belirtilen muhtarlık bölgesi askı listelerinin askıya çıkarılma ve askıdan indirilme tarihleri arasında yerleşim yeri adresini değiştiren ve seçmen niteliğine sahip olduğu halde muhtarlık bölgesi askı listelerinde ismi bulunmayan kişiler, bizzat veya 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 50. maddesinde sayılanlar, ilgili nüfus müdürlüğüne adres beyan formu ile birlikte elektrik, su, telefon, doğalgaz abonelik sözleşmesi veya faturası, noter tasdikli kira sözleşmesi gibi belgelerden birisi ile başvururlar ve nüfus müdürlüğünce tescil edilen adrese ilişkin imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim kurulu başkanlığına teslim ederler.

Yerleşim yeri adresini başka ilçelere aldırmak isteyen seçmenler başvurularını, yukarıdaki belgeleri de eklemek suretiyle askı süresi içinde herhangi bir yer nüfus müdürlüğüne de yapabilirler. Başvuruyu alan nüfus müdürlüğü başvuru belgelerini adresin bulunduğu ilgili nüfus müdürlüğüne aynı gün faks veya elektronik ortamda iletir.

İlgili nüfus müdürlüğünce tescil edilen adres beyan formu ve ekleri ilgili ilçe seçim kurulu başkanlıklarına karar verilmek üzere derhal gönderilir.

Nüfus Hizmetleri Kanununun 50. maddesinin üçüncü fıkrası gereği özel vekâletname ile başvuranlar sadece vekâlet veren adına adres beyanında bulunabilirler.

1. c)Öğrenci olup, seçmen niteliğini taşıyan ve öğrenim gördükleri yerleşim birimlerinde oylarını kullanmak isteyenler (askeri öğrenciler hariç), öğrenim gördükleri okuldan, o okulun öğrencisi olduklarına ve yurt müdürlüklerinden, yurtta kaldıklarına ilişkin alacakları belgeler ile kaldıkları yurtların bağlı bulunduğu ilgili nüfus müdürlüklerine bizzat başvururlar ve tescil edilen adrese ilişkin imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim kurulu başkanlığına teslim ederler.

Nüfus müdürlüklerince diğer adres (ikinci adres) beyanı alınarak yapılan tesciller kayıt için yeterli değildir. Diğer adresinde oy kullanmak isteyen seçmenlerin, nüfus müdürlüklerine başvurmak suretiyle, diğer adreslerini yerleşim yeri adresi olarak tescil ettirmeleri gerekir.

Muhtarlık bölgesi askı listelerinin dökümüne başlanılacağı ile listelerin askıdan indirileceği günler arasında;

Yerleşim yeri değişikliği ve kayıt düzeltme için nüfus müdürlüğünün adres tescilini yaptığına dair belge ve ekleri ile başvuranlar hakkındaki kayıtlar, ilçe seçim kurulu başkanı tarafından Seçim Bilişim Sistemi kullanılarak sorgulanır ve oy kullanabilir durumda olup olmadıkları (seçmenlik durumları) gözetilerek, verilecek karar üzerine seçmen kütüğüne işlenir.

İlçe nüfus müdürlüğüne daha önce farklı bir kişi tarafından beyan edilen adresin, birlikte oturma gerekçesiyle yeniden beyan edilmesi ve beyan eden kişi ile halen o adreste oturan kişinin birlikte ilçe nüfus müdürlüğüne müracaat etmeleri halinde, başka belge istenilmesine gerek olmaksızın nüfus müdürlüğünce tescil edilen adrese ilişkin birlikte imzalanmış onaylı adres beyan formuna göre işlem yapılır.

Seçim Bilişim Sisteminde kısıtlı olarak görünen kişilerin dondurulan kayıtları kısıtlama kararlarına ulaşılamadığı gerekçesiyle oy kullanabilir hale getirilemez. Ancak bu kişilerin muhtarlık bölgesi askı listelerine itiraz etmeleri halinde durumlarının değerlendirilmesi gerekir.

Sadece alanda var olup, Ulusal Adres Veri Tabanında (UAVT) bulunan adres bileşenlerinde herhangi bir değişiklik işlemi (cadde, sokak, bulvar, meydan, kümeevler, bina numaraları, bina ve bağımsız bölüm nitelik değiştirme işlemleri) ilçe seçim kurulu kararı ile yapılır.

Anayasa’nın 79. maddesinde öngörülen “seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü” ilkesine uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini teminen, seçmen niteliğini taşıyan kişilerin yerleşim yeri değişikliği için başvurularını muhtarlık bölgesi askı listelerinin dökümünün yapılacağı günden başlamak üzere ve askı süresi içinde bizzat veya 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 50. maddesinde sayılanların ilgili nüfus müdürlüğüne yapmaları gerekir. Bu kişilerin askı süresince posta ile yapacakları müracaatları ile muhtarlık bölgesi askı listelerinin indirileceği tarihten sonra yapılan başvurular ilçe seçim kurullarınca hiçbir suretle dikkate alınmaz.

SEÇİM KURULLARI

• Sandık Kurulu (Madde 21)

Sandık Kurulu bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur. Bu kurul asıl üyeleriyle toplanır.

• Sandık Kurulu Başkanının Belirlenmesi (Madde 22)

İlçede görev yapan tüm kamu görevlilerin listesi, mülki idare amirleri tarafından, ilgili ilçe seçim kurulu başkanlıklarına gönderilir. İlçe seçim kurulu başkanı, bu kamu görevlileri arasından ihtiyaç duyulan sandık kurulu başkan sayısının iki katı kamu görevlisini, ad çekme suretiyle tespit eder ve bu kişiler arasından mani hali bulunmayanları sandık başkanları olarak belirler.

Sandık kurulu başkanının göreve gelmemesi halinde, kamu görevlileri arasından belirlenen üye, bu üyenin de bulunmaması durumunda en yaşlı üye kurula başkanlık eder.

• Sandık Kurulu Üyelikleri (Madde 23)

İlçe seçim kurulu başkanı, o seçim çevresinde seçime katılan ve ilçede teşkilâtı bulunan siyasi partilerden, son milletvekili genel seçiminde o ilçede en çok oy almış olan beş partiye, her sandık için birer asıl ve birer yedek üye adını, beş gün içinde bildirmelerini tebliğ eder.

Bu yoldan tespit edilen üye sayısı beşten az olduğu takdirde, eksik kalan üyelikler, aynı şartları taşıyan diğer siyasi partilerden, aldıkları oyların büyüklük sırasına göre, aynı usulle tamamlanır. Oylarda eşitlik halinde ad çekilir.

Yukarıdaki hükümlerin uygulanmasına rağmen beş asıl ve beş yedek üyenin tümü belirlenmediği takdirde, o ilçede seçime katılan ve teşkilatı bulunan diğer siyasi partiler arasında ad çekilir. Ad çekmedeki sıraya göre, eksik üyelik sayısı kadar siyasi partinin yukarıda yazılan usulle bildireceği kimseler, sandık kurulu üyesi olur.

İlçe seçim kurulu başkanı, sandık kurulunun kalan bir asıl ve bir yedek üyesini belirlemek için önce, 22’nci maddenin birinci fıkrası uyarınca bildirilen listeden sandık kurulu başkanı olarak belirlenmeyenler arasından, ihtiyaç duyulan sandık kurulu üye sayısının iki katı kamu görevlisini ad çekme suretiyle tespit eder ve bu kişilerden mani hali bulunmayanları sandık kurulu asıl ve yedek üyesi olarak belirler.

Yukarıdaki fıkralar gereğince belirlenen sandık kurulu asıl üyelerinden göreve gelmeyenin yerine, öncelikle, gelmeyen üyenin yedeği alınır.

• Sandık kurulu başkan ve üyelikleri için ad çekme işlemleri, ilçe seçim kurulu huzurunda, bu kurulun başkanı tarafından yapılır.

Üyeliklerin bu şekilde doldurulması mümkün olmazsa, eksikler, ilçe seçim kurulu başkanı tarafından, o çevrede bulunan ve sandık kurulunda görev verilmesinde sakınca olmayan kimselerden doldurulur.

• Sandık kurullarının kurulması ve görev süresi (Madde 24)

Sandık kurulları, Yüksek Seçim Kurulunca tespit ve ilan edilen tarihte kurulur. Bu kurulların asıl ve yedek üyeleri, her seçim çevresinin yerel özellikleri göz önüne alınarak Yüksek Seçim Kurulunca tespit edilecek tarihlerde göreve başlarlar ve sayıma ilişkin evrak ve belgeler ilçe seçim kuruluna teslim edilinceye kadar aralıksız çalışmaya devam ederler.

• Adaylar ve müşahitleri (gözlemcileri) (Madde 25)

Sandık başı işlemlerini izlemek üzere, siyasi partiler ve bağımsız adaylar birer müşahit (gözlemci) gönderebilirler.

• Kurullarda görev alamayacak olanlar (Madde 26)

İdare amirleri, zabıta amir ve memurları, Askeri Ceza Kanunu’nun 3’üncü maddesinde yazılı askeri şahıslar, TBMM üyeleri ve adaylar bu Kanun’da gösterilen kurullara seçilemezler.

Siyasi Partiler Kanunu’na göre siyasi partilere üye olamayacak kimseler; bu kurullarda üye, gözlemci veya temsilci olarak, siyasi partiler tarafından görevlendirilemez.

• İlçe Seçim Kurulu/ Kurul Başkanı (Madde 18)

İlçe seçim kurulu, iki yılda bir Ocak ayının son haftasında bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur. Ve iki yıl süre ile görev yapar.

(31.03.222 t. ve 7393 s. Kanun’la değiştirilmiş biçimi.)

İlçelerde, ilçede görev yapan, kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hâkimler arasından, merkez ilçelerde ise aynı nitelikleri haiz hâkimler arasından adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme suretiyle belirlenen hâkim, kurulun başkanıdır.[2]

Ad çekmeye katılacak hâkimin bulunmaması durumunda ise en kıdemli hâkim kurulun başkanıdır.

İlçe ve merkez ilçe seçim kurulu başkanlığının boşalması halinde, başkan birinci fıkradaki usule göre belirlenir.

• İlçe Seçim Kurulu Üyelikleri (Madde 19)

Kurulun 4 asıl ve 4 yedek üyesi, o ilçede örgütü bulunan ve son milletvekili genel seçiminde en çok oyu almış olan siyasi partilerden alınır.

Diğer 2 asıl ve 2 yedek üyelikle birlikte eksik kalmış olan asıl ve yedek üyelikler, ilçe merkezinde görev yapan ve toplam memuriyet süresi 10 yıldan fazla olan; evvelce siyasi partilere üye olmamış, bağımsız ya da parti adayı ya da aday adayı olmamış Devlet memurlarını gösteren, o ilçedeki görev süreleri esas alınarak düzenlenecek listenin ilk sekiz sırasında yer alanlar arasından ad çekme suretiyle belirlenir.

• İlçe seçim kurullarının görev ve yetkileri (Madde 20)

1. İlçe çevresinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri almak ve seçim işlerini denetlemek.
2. Sandık kurullarını kurmak.
3. İlçedeki sandık kurullarına, oy sandıklarını ve bu Kanunda yazılı diğer araç ve gereçlerini göndermek.
4. Sandık kurullarının teşekküllerine, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceleyerek karara bağlamak.
5. Sandık kurulları başkanlıklarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak.
6. İlçe çevresindeki sandık kurullarından gelen tutanakları birleştirerek, ilçe seçim tutanağını düzenlemek ve bu tutanağı seçim işlerine ait diğer evrak ile birlikte il seçim kuruluna derhal teslim etmek.

• İl Seçim Kurulu (Madde 15)

(31.03.222 t. ve 7393 s. Kanun’la değiştirilmiş biçimi.)

İl seçim kurulu bir başkan ve iki asıl üye ile iki yedek üyeden oluşur. İl seçim kurulu başkanı ve asıl üyeleri ile yedek üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, il merkezinde görev yapan, kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hâkimler arasından, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme suretiyle tespit edilir. Ad çekmede ilk çıkan hâkim başkan, sonraki iki hâkim asıl ve son çıkan iki hâkim yedek üye olarak belirlenir. Ad çekmeye katılacak hâkim sayısının beşten az olması durumunda, bu hâkimler arasında ad çekme işlemi yapıldıktan sonra eksik kalan asıl ve yedek üyeler en kıdemli hâkimden başlayarak belirlenir. Ad çekmeye katılacak hâkimin bulunmaması durumunda ise başkan ve asıl üyeler ile yedek üyeler en kıdemli hâkimden başlayarak belirlenir. Bu suretle kurulan il seçim kurulu iki yıl süre ile görev yapar. Hâkimlerin kıdemi, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununun 15 inci maddesine göre belirlenir. Ancak, bu kıdemin belirlenmesinde, kınama veya daha ağır disiplin cezası almış olanlar diğerlerinden kıdemsiz sayılırlar.

İl seçim kurulu başkanlığının boşalması halinde asıl ve yedek üyelerden en kıdemli hâkim, il seçim kuruluna başkanlık eder. İl seçim kurulu üyeliklerinde boşalma olması halinde ise birinci fıkradaki usulle boşalan üyelik tamamlanır.[3]

• İl seçim kurulunun görev ve yetkileri (Madde 16)

1. İl seçim çevresi içinde seçimin düzenle yürütülmesini sağlamak için gereken bütün tedbirleri almak ve seçim işlerini denetlemek.
2. İlçe seçim kurullarına, oy sandıklarını ve bu Kanunda yazılı diğer araç ve gereçlerini göndermek.
3. İlçe seçim kurullarının teşekkülüne, işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itirazları inceleyerek derhal karara bağlamak.
4. İlçe seçim kurulları başkanlıklarınca seçim işlerinin yürütülmesi hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak.
5. Aday beyanname ve listelerini almak ve ilan etmek, bunlar hakkında yapılacak itirazları incelemek ve bu beyanname veya listelerden kanuna göre muteber olmayanlar hakkında karar vermek, geçici ve kesin aday listelerini yerine göndermek ve ilan etmek.
6. İle bağlı ilçe seçim kurullarından gelen tutanakları birleştirerek, il seçim çevresi için bir tutanak düzenlemek.
7. Kanunla kendisine verilen başkaca görevleri yapmak.

• Yüksek Seçim Kurulu (Anayasa Md. 79)

Yüksek Seçim Kurulu; Anayasamızın “Seçimlerin genel yönetim ve denetimi” başlığı altında anayasal bir kurum olarak yer almaktadır.

Anayasanın 79’uncu maddesine göre Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca, kendi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyuyla seçilir.

Kurulun Başkan ve Başkanvekili, Kurul üyeleri arasından gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile seçilir. Bu seçimden sonra, Yargıtay ve Danıştay’dan seçilmiş üyeler arasından ad çekmeyle ikişer yedek üye belirlenir. Yüksek Seçim Kurulu Başkan ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.

Yüksek Seçim Kurulunun Görev ve Yetkileri

• Seçimin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırmak,
• Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları incelemek ve kesin karara bağlamak,
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabul etmek.

Yüksek Seçim Kurulu kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.

• Siyasi Parti Temsilcileri(Madde 17)

Siyasi Partiler; İl ve İlçe Seçim Kurulları ile Yüksek Seçim Kurulu’nda temsilci bulundurabilirler.

Son milletvekili genel ve ara seçimlerinde kendi listesinden yasama meclislerinden birine seçilmiş en az bir üyeye sahip olan veya 14’üncü maddenin dördüncü bendi gereğince Yüksek Seçim Kurulu’nca tespit ve ilan edilen siyasi partilerden o il ve ilçede teşkilatı bulunanlar, il ve ilçe seçim kurullarında birer temsilci bulundururlar.

Ayrıca seçime katılan siyasi partilerden, en son yapılan milletvekili genel seçimlerinde en çok oy almış dört siyasi parti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde grubu bulunan siyasi partiler, o siyasi parti genel başkanları tarafından yazılı olarak yetki verilmiş olması şartıyla, Yüksek Seçim Kurulu’nda da bir asıl bir yedek temsilci bulundurabilir.

Bu temsilciler kurulun bütün çalışmalarına ve görüşmelerine katılırlar, ancak oy kullanamazlar.

Ancak Yüksek Seçim Kurulunca14’üncümaddenin 11. bendi gereğince yapılan ilandan seçime katılamayacağı anlaşılan veya o seçim çevresinde seçime katılamayan partilerin bu kurullarda temsilci bulundurma hakları sona erer.

Görüşülen iş hakkında siyasi parti temsilcileri görüşlerini bildirirlerse, kurul, bunları da dinledikten sonra, kendi arasında görüşerek karar verir ve kararı temsilcilere bildirir.

Siyasi parti temsilcilerinin toplantılara katılmamaları, işlerin görüşülmesini durdurmaz.

OYLARIN SAYIM, DÖKÜM ve BİRLEŞTİRİLMESİ İŞLEMLERİ

OYLARIN SAYIM VE DÖKÜMÜ

• Sayım Tedbirleri (Madde 95)

Oyların sayım ve döküm işlemleri açık olarak yapılır. Oy verme yerinde hazır bulunanlar, sayım ve dökümü izleyebilirler.

Sandık kurulu, çalışmaların selamet ve düzeni bakımından, sayım ve döküm masası etrafında boş kalması gereken kısmı, bir karar ile belirtir ve bu kısım etrafında (ip germek gibi) hazır bulunanların bu işlemleri izlemelerine engel olmayacak tedbirleri alabilir.

• Oy verenler sayısının kontrolü (Madde 96)

Sandık, Yüksek Seçim Kurulu tarafından başka bir süre konulmamışsa saat 17.00’den önce açılamaz.

Oy verme işi bitince kurul başkanı bunu yüksek sesle ilan eder. Masa üzerinde  sandıktan başka ne varsa kaldırılır. Oy vermenin bittiği saat tutanak defterine geçirilir.

Bundan sonra sandık seçmen listesinde yazılı seçmenlerin toplamı ile oy kullanan seçmenlerin toplamı, adları hizasındaki imza veya parmak izleri sayılarak oy vermiş olanların toplamı tespit edilir ve tutanağa geçirilir. Sonuç yüksek sesle ilan edilir.

• Kullanılmayan birleşik oy pusulaları ve zarflar(Madde 97)

Oy zarflarından ya da birleşik oy pusulalarından kullanılmayanlar sayılır, oylarını veren seçmen sayısına eklenir ve böylece kurula teslim edilen zarf ya da birleşik oy pusulaları toplamına uygun olup olmadığı tespit edilir.

Kullanılmayan zarflar ya da birleşik oy pusulaları bir paket halinde mühürlenir ve üzerine sayısı yazılır.

Bundan sonra sandıktan çıkacak oy pusulalarının konulacağı torbanın boş olduğu tespit edilir.

Bütün bu işlemler tutanağa geçirilir.

• Sandığın açılması ve zarfların sayımı(Madde 98)

Sandık, yukarıdaki maddelerde belirtilen iş ve işlemler tamamlandıktan sonra, oy verme yerinde hazır olanların gözü önünde sandık kurulu başkanı tarafından açılır.

Sandıktan çıkan zarflar, sandık kurulu başkanı tarafından yüksek sesle iki defa sayılır. İki sayım arasında fark olursa, üçüncü sayım yapılarak sonucuna göre işlem yapılır ve o seçimde kullanılan toplam zarf sayısı tespit edilir. Bütün zarflar sayıldıktan sonra, geçerli olup olmaması yönünden kontrol edilir.

Sandık kurulunca verilen biçim ve renkte olmayan, üzerinde ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührü bulunmayan, tamamı yırtılmış olan, üzerinde ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührü dışında herhangi bir mühür, imza, yazı, parmak izi veya herhangi bir işaret bulunan zarflar geçersiz sayılır.

Ancak üzerinde sandık kurulu mührü bulunmamasına rağmen Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu filigranı, amblemi ve ilçe seçim kurulu mührü bulunan zarflar ile üzerinde leke veya çizik bulunsa dahi bunun özel işaret koymak amacıyla yapıldığı kesin olarak anlaşılamayan zarflar geçerli sayılır.

İtiraza uğrayan zarflar ile itiraza uğramadan geçersiz zarflar, başkan tarafından bir kenara ayrılır. Sandık Kurulu, bütün zarflar kontrol edildikten sonra, itiraza uğrayan zarfları inceleyerek, geçerli veya geçersiz sayılması yönünde kararını verir. Bundan sonra, o sandıktan çıkan geçerli ve geçersiz oy zarflarının toplam sayısı ayrı ayrı o seçim türüne ait özel tutanağın ilgili yerine işlenir.

Geçersiz zarflar paketlenir ve paketin üzeri mühürlenerek zarf sayısı yazılır. Bu zarflar saklanır ve kesinlikle açılmaz.

Bu işlemler yapıldıktan sonra, o sandıktan çıkan geçerli ve geçersiz zarfların toplam sayısı ile o seçim türü için oy kullanan seçmen sayısı karşılaştırılır. Zarf sayısı, o seçim türü için oy kullanan seçmen sayısına eşit veya eksik ise başkaca bir işlem yapılmaz.

Zarf sayısı oy kullanan seçmen sayısından fazla ise eşitliği sağlamak için önce geçersiz zarf sayısı düşülür. Geçersiz zarf sayısının düşülmesi halinde de eşitlik sağlanamıyorsa, sandık kurulu başkanı geçerli zarflar arasından, eşitliği sağlayacak sayıda zarfı gelişigüzel çeker ve bu zarflar açılmadan derhal yakılarak imha edilir. İmha edilen zarf sayısı tutanağa yazılır.

Yukarıda belirtilen işlemler bittikten sonra, geçerli oy zarfları sandığın içine tekrar konularak sayıma geçilir. Bütün bu işlemler ayrıca tutanak defterine geçirilerek sandık kurulu başkan ve üyeleri tarafından imzalanır ve mühürlenir.

Sandıklar, bütün seçimlere ait sayım ve döküm işlemleri bitinceye kadar oy verme yerinden çıkarılamaz.

• Zarfların açılması, oyların sayım ve dökümü(Madde 100)

Oyların sayım ve dökümüne derhal başlanır, açık ve aralıksız yapılır. Yapılacak şikâyet ve itirazlar işi durdurmaz.

Sandık Kurulu başkanı, sayım ve döküm işlemine başlamadan önce sayım ve döküm cetvellerinin boş ve yazısız olduğunu hazır bulunanlara gösterir.

Sandık kurulu başkanı, oy sayım ve dökümünün düzenini sağlamak bakımından;

1. Bir üyeyi sandıktan çıkan zarfları kendisine vermek,
2. İki üyeyi okunan oy pusulalarının sayım ve döküm cetvellerine işlemek,
3. Bir üyeyi okunan ve dökümü yapılan oy pusulalarını ve açılan zarfları masanın üzerine düzenli olarak yerleştirmek ve korumak üzere görevlendirir.

Siyasi partilerin ve bağımsız adayların aldığı ve herhangi bir itiraza uğramadan geçerli sayılan her oy, okunmasının ardından, görevli üyeler tarafından, aynı anda sayım ve döküm cetvelinde o siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılmış bulunan sütundaki rakamlar birden başlamak üzere, sırasına göre çizilmek suretiyle, ayrı ayrı işaretlenir. Bu işlemin usulüne uygun yapılıp yapılmadığı sandık kurulu başkanı tarafından sürekli denetlenir.

Okunan geçerli oy pusulaları ve zarfları görevli üye tarafından, masa üzerinde düzenli biçimde yerleştirilir ve muhafaza edilir.

Bütün zarfların açılıp okunması ittikten sonra; itiraz edilmeksizin geçerli sayılan ve her iki sayım ve döküm cetveline işlenen oy sayıları, her siyasi parti, bağımsız aday ve ittifakın ortak oyları sütununda işaretlenmiş son rakamlar karşılaştırılarak, her siyasi parti, bağımsız aday ve ittifakın ortak aldığı geçerli oy sayısının iki cetvelde aynı olup olmadığı, başkan tarafından kontrol edilir. Oy sayıları aynıysa, her siyasi parti, bağımsız aday ve ittifakın ortak aldığı geçerli oylar toplanarak, geçerli sayılan bu oyların toplam sayısı, sandık kurulunca düzenlenecek özel tutanağa yazı ve rakamla işlenir.

Sonuçların her iki sayım ve döküm cetvelinde de aynı olmaması halinde ikinci sayım yapılır. Sayılar yine aynı çıkmazsa üçüncü sayım yapılır.

Geçerli sayılmayan veya hesaba katılmayan oy pusulaları, ayrı ayrı paket yapılarak bağlanır ve paketin üzeri mühürlenerek, sayısı yazılır ve saklanır. Bu oy pusulaları yakılmaz, yırtılmaz ve yok edilmez.

Sayım ve döküm cetvelinde siyasi partilerin, bağımsız adayların ve ittifakların ortak aldığı oylar, orada bulunanlara, yüksek sesle ilan edilir.

Bu ilandan sora, sayım ve döküm cetvelindeki sonuçlar sandık sonuç tutanağına işlenir. Bu bilgilerin doğruluğu, sandık başkanı tarafından sayım ve döküm cetveli sonuçlarıyla karşılaştırıldıktan sonra, sandık sonuç tutanağı, başkan ve üyeler tarafından imzalanır ve mühürlenir.

Parti müşahitleri, sayım masası başında yer alabilir ve oy pusulalarını görebilirler. Ancak parti müşahitlerinin sayısı beşten fazla ise, hazır bulunanlar arasından başkan tarafından kurul önünde ad çekmek suretiyle, sandık başında kalacak beş parti müşahidi her biri ayrı partiden olmak üzere tespit edilir. Diğer müşahitlerle bağımsız aday müşahitleri için sayım işlemini yakından izleyebilecekleri bir yer ayrılır.

• Geçerli olmayan oy pusulaları (Madde 101)

1. Sandık kurulunca verilen ve o seçim için düzenlenmiş biçim ve renkte olmayan,
2. Arkasında “Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu” filigranı bulunmayan,
3. Arkasında sandık kurulu mührü bulunmayan,
4. Hiçbir yerine “EVET” mührü basılmamış olan,
5. Siyasi partilere ve bağımsız adaylara ayrılan alanlardan birden fazlasına “EVET” mührü basılmış olan,
6. Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alana taşmış “EVET” mührü bulunan,
7. Sandığın ait olduğu seçim çevresinden başka bir seçim çevresi için düzenlenmiş olan,
8. Bütünlüğü bozulacak şekilde yırtılmış veya koparılmış olan,
9. Üzerinde “EVET” mührü dışında veya “EVET” mührü yerine herhangi bir özel işaret, herhangi bir isim, işaret kaşesi, mühür veya parmak izi basılmış olan,
10. Üzerinde yer alan siyasi partilere veya bağımsız adaylara ait bölümleri belirgin bir şekilde ve özel olarak karalanmış, çizilmiş veya işaretlenmiş olan,
11. Üzerinde yer alan matbu yazıların ve şekillerin dışında yazılar veya harfler veya sayılar yazılmış veya şekiller çizilmiş olan birleşik oy pusulaları geçerli değildir.

Ancak aşağıdaki haller oy pusulalarını geçersiz kılmaz:

1. Zarfların açılması veya oyların okunması sırasında yırtılması.
2. Bütünlüğü bozulmaksızın bir kısmının kazaen yırtılması.
3. Herhangi bir şekilde lekelenmiş olup da bunun özel olarak işaret koymak amacıyla yapıldığının anlaşılamaması.
4. Birleşik oy pusulasının katlanarak zarfa konulması sebebiyle “EVET” mührü ile oy pusulasının arkasına basılan sandık kurulu mühür izinin oy pusulasının diğer kısımlarına geçmesi.
5. Bir siyasi parti veya bağımsız aday alanına basılan “EVET” mührünün sadece iki partinin alanını ayıran çift çizgili bölgeye taşınmış olması.
6. Başka bir siyasi partinin veya bağımsız adayın alanına taşmamak kaydıyla, bir siyasi partinin alanına birden çok “EVET” mührü basılması.
7. Yetkili seçim kurulları tarafından gönderilen ve “Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu” filigranı bulunan oy pusulasının arkasının sandık kurullarının ihmaliyle mühürlenmemiş olması.

Bir zarfta birden fazla oy kullanılan seçimlerde, zarftan çıkan oy pusulalarından bir seçim türüne ait olanının geçersiz olması, diğerlerinin geçersiz sayılmasını gerektirmez.

• Hesaba katılan ve katılmayan oy pusulaları (Madde 102)

Birleşik oy pusulalarında baskıda silinme veya yanlışlık yapılmış olsa bile, hangi siyasi parti veya bağımsız aday lehine kullanılmış olduğu “EVET” mührünün vurulduğu yerden kesin olarak anlaşılan oy pusulaları hesaba katılır.

Zarfın içinden el ilanı, broşür ya da özel bir işaret, yazı veya şekil taşıyan kağıt veya işaret amacı taşıyan herhangi bir madde çıkmış olması halinde, bu zarftan çıkan oy pusulalarının hiçbiri hesaba katılmaz.

Bir zarfta tek oy pusulası kullanılan seçimlerde, zarfın içerisinden o seçim türüne ait oy pusulasının dışında aynı veya başka bir seçim türüne ait oy pusulası çıkmış olması halinde, bu zarftan çıkan oy pusulalarının hiçbiri hesaba katılmaz.

Bir zarfta birden fazla oy pusulası kullanılan seçimlerde, zarfın içerisinden aynı seçim türüne ait birden fazla oy pusulası çıkmış olması halinde, sadece bu seçim türüne ait oy pusulaları hesaba katılmaz, diğerleri hesaba katılır.

Bir zarfta birden fazla oy pusulası kullanılan seçimlerde, o zarfta kullanılması gereken oy pusulalarının dışında başka bir seçim türüne ait oy pusulası çıkmış olması halinde, bu zarftan çıkan oy pusulalarının hiçbiri hesaba katılmaz.

Bir zarfta birden fazla oy pusulası kullanılan seçimlerde, o zarfta kullanılması gereken oy pusulalarından biri veya birkaçı eksik çıksa bile, zarftan çıkan diğer oy pusulaları hesaba katılır.

• Sandık sonuç tutanağının düzenlenmesi ve ilanı (Madde 105)

Sandık kurulu, her seçim türü için ayrı hazırlanmış sandık sonuç tutanağını, iki nüsha olarak, sayım ve döküm işlemleri sırasında elde edilen bilgilere ve sayım ve döküm cetveli sonucuna göre düzenler. Bu tutanakların ait olduğu bölümüne, her seçim türüne ilişkin bilgiler eksiksiz olarak işlendikten sonra başkan ve üyelerce, ad ve soyadları yazılarak imzalanır ve sandık kurulu mührüyle mühürlenir.

Yukarıdaki fıkra gereğince işlenmesi gereken bilgiler şunlardır:

1. Sandığın bulunduğu ilin, ilçenin ve seçim bölgesinin adı ile sandığın numarası.
2. Oy vermenin yapıldığı tarih ve gün.
3. Oy sandığının sandık kurulu üyeleri ve seçim yerinde bulunanlar önünde açılış saat ve dakikası ile şayet sandık saat 17:00’dan sonra açılmış ise bunun sebebi.
4. Oy verme saati bitiminde sırada bekleyen ve oy kullandırılan seçmen sayısı.
5. İlçe seçim kurulundan teslim alınan zarf sayısı ile kullanılmayarak artan zarf sayısı.
6. İlçe seçim kurulundan teslim alınan oy pusulası sayısı ile kullanılmayarak artan oy pusulası sayısı.
7. Sanık seçmen listesinde yazılı olan seçmenlerin sayısı.
8. Sandık seçmen listesinde kayıtlı olmayan ancak bu kanun gereği o sandıkta oy kullanan seçmen sayısı.
9. Oy kullanan seçmenlerin toplam sayısı.
10. Sandıktan çıkan zarf sayısı.
11. Geçerli zarf sayısı.
12. Geçersiz zarf sayısı ve geçersizlik sebebi.
13. Zarf sayısı oy kullanan seçmen sayısından fazla ise, eşitsizliği sağlamak amacıyla yakılan zarf sayısı.
14. Belediye seçimlerinde, oy zarfı içinden eksik oy zarfı eksik çıkmış ise eksik çıkan oyların hangi seçim türüne ait olduğu ve sayısı.
15. İçinden hiç oy pusulası çıkmayan boş zarf sayısı.
16. İtiraz etmeksizin geçerli sayılan oy pusulalarının sayısı.
17. İtiraz üzerine geçerli sayılan veya hesaba katılan oy pusulası toplamı.
18. Geçerli oy pusulalarının toplamı.
19. Geçersiz sayılan oy pusulası sayısı ve geçersizlik sebebi.
20. Hesaba katılmayan oy pusulası sayısı ve hesaba katılmama nedeni.
21. Geçersiz sayılan veya hesaba katılmayan oy pusulası toplamı.
22. Siyasi partilerin veya bağımsız adayların aldıkları toplam geçerli oylar ile ittifakların her birinin aldığı toplam geçerli ortak oyların yazı ve rakamla belirtilecek sayısı.
23. Oylama iş ve işlemlerine ve oyların sayım ve dökümüne dair yapılan şikayetlerle bunlara ait kararların nelerden ibaret oldukları.
24. Birden fazla sayım ve döküm yapılmış ise sayısı.
25. Sayım ve döküm sonucunun başkan tarafından orada hazır bulunanlara ilan edildiği.

Sandık sonuç tutanağının asılması

Sandık sonuç tutanağının onaylı bir sureti sandık kurulu tarafından sandığın konulduğu bina veya yapıda herkesin görebileceği bir yere asılır. Bu tutanaklar oy verme gününden itibaren bir hafta süreyle asılı kalır.

Sandık sonuç tutanağının birer sureti, o seçim çevresinde seçime katılan ve talep eden siyasi parti ve bağımsız adayların müşahitlerine, yeteri kadar hazırlanarak sandık kurulu başkanı ve üyelerince imzalandıktan ve mühürlendikten sonra verilir. Bu tutanaklar talep halinde öncelikle sandık kurulunun siyasi partili üyelerine imza karşılığı verilir. Ancak bu halde o partinin müşahidine ayrıca tutanak verilmez. Müşahitlere verilecek sandık sonuç tutanakları çok yapraklı kopyalı suret biçiminde hazırlanır. Sandık sonuç tutanağı verilen müşahit ve sandık kurulu üyelerinin ad ve soyadları ile temsilcisi oldukları siyasi partinin adı veya bağımsız adayın adı ve soyadı sandık kurulu tutanak defterine yazıldıktan sonra teslim alındığına dair imzaları alınır.

Sandık kuruluna, her seçim türü için oy pusulasındaki siyasi parti ve bağımsız aday sayısından beş fazla sayıda sandık sonuç tutanağı verilir. Bu tutanakların düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir.

• Sayıma ilişkin evrak ve belgelerin teslimi (Madde 107)

Hesaba katılan ve geçerli sayılan oy pusulaları, sandık kurulunca düzenlenen tutanaklar, sayım ve dökümde kullanılıp alt tarafı kurulca imza edilen sayım cetvelleri hesaba katılmayan, geçerli sayılmayan veya itiraza uğrayan oy pusulaları ve hesaba katılmayan zarflar, tutanak defteri, kurulca mühürlü ve imzalı ayrı ayrı paketler halinde kurulu mührü ile mühürlenmiş ve başkan ve üyeler tarafından imzalanmış bir torbaya konularak, kurlun bağlı olduğu ilçe seçim kuruluna sandık kurulu başkanı ve ad çekme ile seçilecek en az iki üye tarafından götürülüp teslim olunur.

Kurulun diğer üyeleri ile, gözlemcilerde isterlerse ve taşıtta yer varsa veya taşıt kendileri tarafından sağlanmak suretiyle katılabilirler.

İlçe seçim kurulu, bu torbayı getiren üyeler önünde açarak içindekiler hakkında ayrıntılı üç nüshadan ibaret bir tutanak düzenler. Bu tutanağın altı, torbayı teslim edenlerle ilçe seçim kurulu başkanı ve üyelerden biri tarafından imza edilir. Bu tutanağın bir sureti il seçim kuruluna gönderilecek evraka bağlanır. Bir sureti de sandık kurulu başkanına verilir.

SEÇİM SONRASI İŞLERİ

SEÇİM SONUÇLARININ İLÇE SEÇİM KURULLARINCA BİRLEŞTİRİLMESİ ve DENETLENMESİ

• Seçim sonuçlarının ilçe seçim kurullarınca birleştirilmesi ve denetlenmesi (Madde 108)

Sandık kurullarından gelen sonuç tutanaklarının, ilçe seçim kurullarınca birleştirilmesi ve seçim sonuçlarının belirlenmesi işlemleri, açık ve aralıksız olarak yapılır.

İlçe seçim kurulunun yapacağı sayım, döküm ve birleştirme işlemleri sırasında, siyasi partilerin aday ve gözlemcileri ve bağımsız adaylar ve gözlemcileri ile ilçe seçim kurullarındaki siyasî parti temsilcileri, istedikleri takdirde hazır bulunurlar. Hazır bulunan bağımsız aday ve gözlemcileri üçten fazla olursa ad çekilerek, adı ilk çıkanlardan üçü bu işlemleri izlemek üzere kalabilirler. Siyasi parti aday ve gözlemcileri için ad çekme yapılmaz. Bu işlemlerde hazır bulunanlara, birleştirme iş ve işlemlerini yakından izleyebilecekleri bir yer ayrılır.

İlçe seçim kurulu, sandık kurullarından gelen sandık sonuç tutanaklarını, geldikçe almakla beraber, aralıksız olarak çalışır ve gelen tutanakları her seçim türü ve çevresine ait özel tutanaklara sandık geliş sırasına göre işlemek suretiyle birleştirmeye devam eder. En son sandık sonuç tutanağı geldikten sonra, ilçe dahilindeki bütün sandık sonuç tutanaklarının birleştirilmesi tamamlanarak, bunun sonucu bir tutanakla tespit edilir. Bu işlemler, Kanunda belirtilen usul ve esaslara uygun olmak şartıyla, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, bilgisayar ortamında da yapılabilir.

İlçe seçim kurulunun düzenleyeceği birleştirme tutanaklarına 1 ila 18’inci maddede sıralanan bilgiler rakam ve yazı ile yazılır.

Birleştirme işlemi için birden fazla tutanak kullanılmış ise her tutanağa sıra numarası verilir.

Birleşik oy pusulası kullanılan seçimlerde, ilçe birleştirme tutanağı imzalanmadan önce, birleştirmesi yapılan sandık sonuç tutanaklarındaki bilgilerin tamamını gösterir bir döküm cetveli, ilçe seçim kurulunun siyasi partili üyelerine de birer nüsha çoğaltılarak verildikten sonra o tutanakta birleştirmesi yapılan sandık sonuç tutanaklarında siyasi parti ve bağımsız adaylar ile ittifakların ortak aldıkları oy sayıları, ilçe seçim kurulunda başkanın görevlendireceği memur üyelerden biri tarafından birleştirme tutanağındaki sıraya göre, yüksek sesle okunmak suretiyle okunmak suretiyle, ilçe birleştirme tutanağına işlenen oy sayılarında yanlışlık olup olmadığı denetlenir. İlçe seçim kurullarında yeterli imkân olması halinde denetim işlemi hazır bulunanların izleyebileceği şekilde görüntülü olarak cihazlarla yayınlanabilir.

Başkan, denetim sırasında tespit edilen hataları denetin tutanağına geçirmek üzere, kurulun diğer memur üyesini görevlendirir. Denetim tutanağında, ilçe seçim kurulunun adı, denetlenen seçimin türü ve çevresiyle denetim işlemi sırasında hatalı bilgi girişi yapıldığı tespit edilen sandıkların numarasını yazmaya elverişli bir cetvel yer alır. Denetleme sırasında, ilçe birleştirme tutanağına hatalı olarak işlenmiş sandık kurulu sonuç tutanakları bir kenara ayrılır. Denetim işlemi sonucunda düzenlenen tutanak başkan ve üyelerce imzalanır. Denetim işlemi tamamlandıktan sonra, hata tespit edilmişse, ayrılan sandık sonuç tutanaklarına göre gerekli düzeltmeler yapılarak hazırlanan ilçe birleştirme tutanağı, kurul başkanı ve üyelerince imzalanır ve sonuçlar hazır bulunanlara sözlü olarak ilan edilir.

İlçe Birleştirme Tutanağının Asılması   

İlçe birleştirme tutanağındaki bilgilere göre hazırlanacak tutanak özetinin onaylı bir sureti ilçe seçim kurulunda herkesin inceleyebileceği uygun bir yere bir hafta süreyle asılmak suretiyle ilan edilir.

İlçe seçim kurulunun düzenleyeceği ilçe birleştirme tutanak özetlerinde; (1 ila 13 maddede sıralanan bilgiler) rakam ve yazı ile yazılır.

İlçe birleştirme tutanak özeti ile denetim tutanağının imzalı ve mühürlü birer sureti, ilçe seçim kurulu başkanınca kurulun siyasi parti üyelerine imza karşılığı verilir. Ayrıca, ilan süresi içinde yazılı talepte bulunan ve o seçim çevresinde seçime katılan siyasi parti ilçe başkanlıklarına ve bağımsız adaylara da bir defaya mahsus olmak üzere imza karşılığı verilir.

Birden çok ilçe seçim kurulu bulunan ilçelerde, her ilçe seçim kurulu, kendisine bağlı bulunan sandık kurullarından gelen sandık sonuç tutanaklarını, yukarıda belirtilen usule göre birleştirdikten sonra, düzenleyeceği denetimle ve birleştirme tutanak özetinin onaylı birer suretini, bir numaralı ilçe seçim kuruluna teslim eder. Birinci ilçe seçim kurulu, aldığı bu tutanaklardaki sonuçları, kendi düzenlediği özel tutanağı, sütun başlıkları altına toplam sayıları yazmak suretiyle veya ayrı bir tutanak düzenleyerek birleştirme işlemini yapar. Birinci ilçe seçim kurulunun düzenleyeceği ilçe birleştirme tutanak özetinin ilanı ve siyasi parti ve adaylara verilmesi hususunda da yukarıdaki fıkraya göre işlem yapılır. Milletvekili ve büyükşehir belediye başkanlığı seçimlerinde ilçe birleştirme tutanağının ve özetinin onaylı birer sureti, ilçe seçim kurulu başkanı ile en az iki üye tarafından en kısa sürede il seçim kuruluna teslim edilir.

Asıl ve geçici ilçe seçim kurulu başkanları; sayım, döküm ve birleştirme iş ve işlemlerinin yapıldığı yerlerde, sandık kurulu başkanlarının sanık çevresinde sahip oldukları yetkileri kullanabilirler. Bu maddede belirtilen tutanaklar ile tutanak özetlerinin düzenlenmesi ve seçim sonuçlarının il seçim kurullarına gönderilmesine dair usul ve esaslar Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir.

İL SEÇİM KURULUNDA BİRLEŞTİRME

• İl Seçim Tutanakları (Madde 109)

İl seçim kurulları, seçimle ilgili kanunların tutanak düzenlemeyi kendilerine görev olarak verdiği hallerde, ilçe seçim kurullarından gönderilen seçim tutanaklarını birleştirerek il seçim tutanaklarını düzenler.

İl seçim Tutanağının asılması

Birleştirme sonucunu gösteren tutanağın içindekiler hazır bulunanlara ilan edilir, bir sureti, il seçim kurulu başkanı tarafından il seçim kurulu kapısına asılır. Asılan bu tutanak sureti, bir hafta süreyle asılı kalır.

82’nci, 83’üncü ve 84’üncü maddeler gereğince sandık kurulu başkanlarının sandık yârinde haiz oldukları yetkileri, il seçim kurulu başkanları da sayım, döküm ve birleştirme işlerinin yapıldığı yerde haizdirler.

ELEKTRONİK SİSTEMİN İŞLEYİŞİ

Ek Madde 9

İlçe seçim kurullarından Yüksek Seçim Kuruluna elektronik ortamda gönderilen “sandık ölçekli seçim sonuçlarını”, istemeleri halinde, seçime katılan siyasi parti genel merkezlerinin de eş zamanlı olarak izleyebilmeleri ve aynı formatta bilgisayar ortamında saklayabilmeleri için gerekli her türlü önlem, Yüksek Seçim Kurulu tarafından alınır.

Siyasi parti genel merkezleri, bu suretle elde ettikleri seçim sonuçlarını, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenen süre bitimine kadar, kendi teşkilatlarına veya üçüncü şahıslara gönderilemez ve kamuoyuna açıklayamaz.

Yüksek Seçim Kurulu, siyasi parti merkezlerinin kullanımına açılacak veri tabanları ile ilgili her türlü güvenlik önlemlerini de alır.

GÜMRÜKLERDE OY KULLANMA

Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı seçmenler, oylarını gümrük kapılarında kullanabilmektedir.

• Yurt dışı seçmenlerin gümrük kapılarında oy vermesi (Madde 94/E)

Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı bulunan seçmenler, seçimin yapılacağı günün 45 gün öncesinden başlamak üzere, seçim günü saat 17.00’a kadar gümrük kapılarında kurulacak seçim sandıklarında oy kullanabilirler.

Yüksek Seçim Kurulunca tespit edilecek gümrük kapılarında, oy verme gününden önceki 45. gün saat 8:00’dan oy verme günü saat 17:00’a kadar oy kullanılabilir. Hangi gümrük kapılarında tatil günleri dahil 24 saat, hangilerinde daha az süreyle oy kullanılabileceğini tespite Yüksek Seçim Kurulu yetkilidir.

Gümrük kapılarında yapılacak oy verme işleminde görev alacak ilgili geçici gümrük kapısı seçim kurulu ile sandık kurullarının sayısı, üyelerin ve yedeklerinin sayısı ile hangi görevlilerden teşkil edileceği Yüksek Seçim Kurulu tarafından önceden belirlenir.

Oy verme süresince sandık kurullarının değişikliği sırasında Kanunda gösterilen usulde sandık açılır, çıkan oy zarflarının adedi ile oy kullanan seçmen miktarı ve bunların birbirine uygunluğu bir tutanakla tespit edilir. Oy zarfları ve tutanağın bir sureti bir torbaya konularak ağzı mühürlenir ve muhafaza altına alınmak üzere sandık kurulu başkanınca ilgili geçici gümrük kapısı seçim kuruluna teslim edilir.

Seçimin yapıldığı gün saat 17:00’den itibaren sandık ve torbalar, genel esaslara uygun bir şekilde açılarak geçici gümrük kapısı seçim kurullarınca sayımı ve dökümü yapılır. Geçici gümrük kapısı seçim kurulu birleştirme tutanağı düzenlenir ve bu tutanakla birlikte seçim işlerine ait diğer evrak, varsa itiraz dilekçeleriyle birlikte, Yurt Dışı İlçe Seçim kuruluna en seri vasıtayla gönderilir.

Gümrük kapılarında kullanılan oyların değerlendirilmesi, 94/B maddesinin ilgili hükümlerine göre yapılır.

YURT DIŞINDA OY KULLANMA

• Yurt Dışında Oy Kullanma (Madde 94/C)

Yurt dışı seçmen kütüğünde kayıtlı seçmenler, oylarını, yaşadıkları ülkelerde kullanabilmektedir.

• Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun görev ve yetkileri (Madde 20/A)

Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun görev ve yetkileri şunlardır:

1. Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı yurttaşların oy kullanmalarıyla ilgili seçim iş ve işlemlerinin düzenle yürütülmesini sağlamak ve gereken bütün önlemleri almak.
2. Yurt dışı sandık kurullarını kurmak.
3. Oy pusulaları ile arkası kendi mührü ile mühürlenmiş oy zarflarını ve diğer seçim araç ve gereçlerini oy verme işleminin başlayacağı günden en geç yedi gün önce Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla ilgili yurt dışı temsilciliklerinde hazır bulunacak şekilde göndermek veya gerekli görülmesi halinde oy sandığı, oy verme kabinleri gibi araçların mahallinden teminini Dışişleri Bakanlığından istemek.
4. Yurt dışı sandık kurullarının işlemlerine ve kararlarına karşı yapılan itiraz ve şikâyetleri incelemek ve karara bağlamak.
5. Yurt dışı sandık kurulu başkanlıklarınca seçim iş ve işlemleri hakkında sorulacak hususları derhal cevaplandırmak.
6. Yurt dışı seçmen kütüğüne, askı süresinde doğrudan ya da konsolosluklar aracıyla yapılacak itirazları sonuçlandırmak, verilecek kararları Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne göndermek ve bu kararlara uygun gerekli kayıt ve düzeltme işlemlerini yaptırmak.
7. Yerleşim yeri adresi yurt dışında olup da yurt dışı seçmen kütüğünün askı süresi içinde herhangi bir nedenle yurt içerisinde bulunan seçmenlerin, yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlarının yapılması için doğrudan ya da ilçe seçim kurulları aracılığıyla iletilen adres beyan formlarını onaylayarak Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğüne göndermek.
8. Askerlikten terhis olanlardan yurt dışı seçmen kütüğünde kaydı bulunmayanlar ile kısıtlılık hali sona erenlerin, doğrudan ya da ilçe seçim kurulları aracılığıyla iletilen başvurularını kabul etmek ve yurt dışı seçmen kütüğüne kaydını sağlamak.
9. Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı olmakla beraber, (izinli olsalar bile) silah altında bulunan erler, erbaşlar ve askeri öğrenciler ile kesinleşmiş mahkeme kararı ile kısıtlanan seçmenlerin yurt dışı seçmen kütüğündeki kayıtlarının dondurulmasına karar vermek.
10. Yurt dışı seçmen kütüğüne yazılması için askı süresi içinde yapılan başvuruların kütüğe kaydedilmesine karar verildiği halde, kesinleşen yurt dışı seçmen kütüğünde ismi yer almayan seçmenlerin, yurt dışı seçmen kütüğünün kesinleşmesine bakılmaksızın kütüğe ilave edilmelerine karar vermek ve Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğüne göndermek.
11. Yurt dışından ağzı mühürlü olarak gelen oy torbalarını, genel esaslara uygun bir şekilde yurt içerisinde oy verme süresi bittikten sonra; bir başkan, bir kamu görevlisi üye ve son milletvekili genel seçiminde Türkiye genelinde en çok oy alan üç siyasî partinin bildirdiği bir asil, bir yedek üyeden oluşan yeteri kadar sandık kurulu kurmak suretiyle denetimi altında açtırarak sayım ve dökümünü yaptırmak, tutanak tutturmak ve birleştirme işlemlerini yapmak, ayrıca geçici gümrük kapısı seçim kurullarından gelen sonuçları birleştirmek ve Ankara İl Seçim Kuruluna iletmek.
12. Kanunlarla kendisine verilen başkaca görevleri yapmak.

• Yurt dışı seçmenlerin oy verme yöntemleri ve genel ilkeler (Madde 94/A)

Yurt dışı seçmenlerin oy kullanmasında; sandık, gümrük kapılarında oy kullanma veya elektronik oylama yöntemlerinin birlikte veya ayrı ayrı uygulanmasına, seçim türüne ve yabancı ülkenin durumuna göre, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınarak Yüksek Seçim Kurulunca karar verilir. Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı seçmenlerin oy kullanmalarına yönelik iş ve işlemlerde, Dışişleri Bakanlığının bilişim altyapısından faydalanılabilir.

Yurt dışı seçmenler, milletvekili genel seçimi, Cumhurbaşkanı seçimi ve halkoylamasında oy verebilirler.

• Yurt dışı seçmenlerin sandıkta oy vermesi (Madde 94/C)

Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı bulunan seçmenler, yurt dışı temsilciliklerinde ve ihtiyaç duyulması halinde yerel makamların uygun göreceği diğer yerlerde kurulacak seçim sandıklarında seçimin yapılacağı günün 45 gün öncesinden başlamak üzere, Yüksek Seçim Kurulunca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde düzenlenen oy verme gün takvimine göre, seçim gününden önceki üçüncü gün saat 17:00’a kadar oy kullanabilirler. Ancak, yabancı ülkedeki seçmen sayısı gözetilerek oy kullanma gün süresi Dışişleri Bakanlığının görüşü alınarak Yüksek Seçim Kurulunca kısaltılabilir.

Oy kullanma saatleri mahalli saat ile 08:00-17:00 arasıdır. Yabancı ülkenin durumu göz önünde tutularak seçmenlerin hangi yurt dışı temsilciliğinde ve mahalde tatil günleri dahil 24 saat, hangilerinde daha az süreyle kullanılabileceğine, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınarak Yüksek Seçim Kurulunca karar verilir ve alınan bu karar elektronik ortamda ilan edilir.

Hangi yurt dışı temsilciliğinde ve mahalde sandık kurulacağı, sandık kurulunun hangi görevlilerinden oluşturulacağı, Dışişleri Bakanlığının görüşü alınarak Yüksek Seçim Kurulunca belirlenir. Bu belirlemeye göre; sandık kurulu başkan ve üyelerinin seçimi Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunca yapılır.

Sandık Kurulu bir başkan, bir kamu görevlisi üye ve son milletvekili genel seçiminde Türkiye genelinde en çok oy alan üç siyasi partinin bildirdikleri birer isimden oluşur ve aynı usulle yedek üye seçilir. Siyasi partiler üye bildirmez ise eksiklik kamu görevlileri ve seçmenler arasından seçilecek üye ile doldurulur. Sandık kurulu başkan ve üye seçimleri, yurtdışında öncelikle sandığın kurulacağı yerde görevli kamu görevlisi ve seçmenler arasından yapılır.

Siyasi partiler yurt dışında her oy verme günü için ayrı sandık kurulu üyesi bildirebilir.

Sandık kurulları tarafından, her gün, oy verme süresinin bitim saati olan 17:00’da veya başka bir bitim saati belirlenmişse bu saatte, bu Kanunda belirtilen usullere göre sandık açılır. Çıkan oy zarfları açılmadan adedi, oy kullanan seçmen miktarı ve bunların birbirine uygunluğu bir tutanakla tespit edilir.

Saklama Komisyonu

Her dış temsilcilikte oyları saklamak ve ağzı mühürlü oy torbalarını, Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenecek yöntemlerle, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu’na ulaştırmakla görevli olmak üzere; o yer misyon şefi veya en kıdemlinin başkanlığında, o temsilcilikte görevli bir kamu görevlisi üye ve son milletvekili genel seçiminde Türkiye genelinde en çok oy alan üç siyasi partinin bildirdikleri isimlerden oluşturulan sandık kurulu (komisyon), Dışişleri Bakanlığı’nın görüşü alınarak, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu’nca kurulur ve aynı usulle yedek üyeler seçilir. Siyasi partiler üye bildirmez ise eksiklik kamu görevlileri arasından seçilecek üye ile doldurulur.

Oy verme işlemi bittikten sonra sandık açılır. Çıkan oy zarfları, açılmaksızın, sayılır. Zarfların adedi, oy kullanan seçmen sayısı ve bunların birbirine uygunluğu bir tutanakla tespit edilir. Oy sayım yetkisi İlçe Seçim Kurulu’na ait olduğundan kesinlikle zarflar açılmaz ve oy sayımı yapılmaz.

Kapalı oy zarfları tutanağın aslı ile birlikte bir torbaya konularak mühürlenir ve korunma altına alınmak üzere sandık kurulu başkanınca, her oy verme gününün sonunda, ilgili Komisyona teslim edilir. Tutanağın bir sureti ilgili yurt dışı temsilciliğimizde saklanır.

Oy torbaları, temsilciliklerde komisyonun izni alınmadan girilip çıkılamayan, kapısında en az üç farklı kilidi olan ve anahtarlardan biri komisyon başkanında ve diğerleri, ad çekme suretiyle belirlenecek komisyonun partili üyelerinde bulunan, güvenli bir yerde saklanır.

Komisyon başkan ve üyeleri, oy verme süresi bitiminde, o güne ait oy torbalarının muhafaza edileceği yerde hazır bulunmak zorundadır.

Torbalarla birlikte teslim alınan tutanak örnekleri komisyon başkanı tarafından ayrı bir dosyaya konularak onun sorumluluğunda kilitli bir yerde muhafaza edilir.

202 sayılı Genelge (YSK 08.05.2018 tarih ve 2018/399 sayılı kararı)

Oy Torbalarının İlçe Seçim Kuruluna Gönderilmesi

Kapalı oy zarfları açılmaksızın tutanağın aslı ile birlikte bir torbaya konularak ağzı sandık kurulu mührü ile mühürlenir ve muhafaza altına alınmak üzere sandık kurulu başkanınca ilgili komisyona teslim edilir. Oy torbaları komisyon tarafından en seri vasıtayla Yurt Dışı İlçe Seçim Kuruluna gönderilir. Tutanağın bir sureti ilgili yurt dışı temsilciliğimizde saklanır.

Yurt Dışında Kullanılan Oy Zarflarının Sayım Ve Dökümü

Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunca yurt içerisindeki oy verme süresi bittikten sonra yurt dışından ağzı mühürlü olarak getirilen oy torbaları, genel esaslara uygun bir şekilde, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun denetimi altında, sandık kurullarına açtırılarak sayım ve dökümü yaptırılır ve tutanak altına aldırılır. Bu tutanaklar esas alınarak bileştirme işlemlerine ilişkin tutanak düzenlenir ve sonuçlar Ankara İl Seçim Kuruluna iletilir. Ayrıca geçici gümrük kapısı seçim kurullarından gelen birleştirme tutanağındaki sonuçlar kendi içerisinde birleştirilir ve bu sonuçlar Ankara İl Seçim Kuruluna iletilir.

• Sayım Sandık Kurulu

Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu, yurt dışından gelen oyların sayım ve dökümü için yeteri kadar sandık kurulu oluşturur. Sandık kurulu başkan ve üyelerinin seçimi İlçe Seçim Kurulunca yapılır. Sandık kurulları, bir başkan, bir kamu görevlisi üye ve son milletvekili seçiminde Türkiye genelinde en çok oyu almış olan üç siyasi partinin bildirdiği bir asıl, bir yedek üyeden oluşur.

• Yurt Dışında ve Gümrüklerde Kullanılan Oyların Birleştirilmesi

Yurt içerisinde oy verme süresi bittikten sonra, yurt dışından ağzı mühürlü olarak gelen oy torbaları, genel esaslara uygun bir şekilde, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun denetimi altında, sandık kurullarına açtırılarak sayım ve dökümü yaptırılır ve tutanak altına aldırılır. Bu tutanaklar esas alınarak birleştirme işlemlerine ilişkin tutanak düzenlenir ve sonuçlar Ankara İl Seçim Kurulu’na iletilir.

Geçici Gümrük Kapısı Seçim Kurullarından gelen geçici birleştirme tutanağındaki sonuçlar kendi içerisinde birleştirilir ve bu sonuçlar da Ankara İl Seçim Kurulu’na iletilir.

Ankara İl Seçim Kurulu’nca da yurt dışı sandıklarından gelen sonuçlar ile gümrük kapılarından gelen sonuçlar birleştirilir ve düzenlenen tutanak en seri vasıtayla Yüksek Seçim Kurulu’na gönderilir. Yurt dışı sandıklarda kullanılan oyların değerlendirilmesi, 94/B maddesinin ilgili hükümlerine göre yapılır.

Yurt dışı oyların, siyasi partilerin seçim çevrelerinde aldıkları oylara yansıtılması

Kaynak: Yüksek Seçim Kurulunun 16.05.2018 gün ve 494 sayılı Kararı (136 sayılı Genelge)

• Yurt dışı seçmenler tarafından kullanılan toplam geçerli oy sayısı, Yüksek Seçim Kurulunca Türkiye genelinde kullanılan toplam geçerli oy sayısına ilave edilerek yurt düzeyinde genel oy miktarı ve her partinin ülke genelinde aldığı geçerli oy miktarı bulunur.
• Her seçim çevresinde geçerli toplam oy, Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulundan Ankara İl Seçim Kuruluna gelen toplam oyun diğer seçim kurullarından gelen oylara bölünmesiyle elde edilen oranda artırılır.
• O seçim çevresinde kullanılan toplam oylarla bu şekilde hesaplanan toplam oy arasındaki fark partilere, Ankara İl Seçim Kurulundan gelen oydaki hisseleri oranında taksim edilir ve elde edilen rakamlar o seçim çevresinde aldıkları geçerli oylara ilave edilir.
• Bu suretle Milletvekili Seçim Kanununun 34’üncü maddesinde belirlenen ilke doğrultusunda, o seçim çevresinde kullanılan geçerli toplam oy miktarı ve partilerin aldıkları toplam geçerli oylara ilave edilir.
• Bir seçim çevresinde seçime girmeyen siyasi partiye yansıması gereken yurt dışı oyları, o partinin başka bir seçimdeki oylarına ilave edilmez; o seçim çevresine yansıtılan oy miktarı olarak gösterilir.

(Not: Konuya açıklık getirmek amacıyla YSK’nın 136 sayılı Genelgesinde verilmiş olan sayısal örneğe bakılabilir.)

İTİRAZLAR ve ŞİKAYETLER

GENEL HÜKÜMLER

• Kimlerin itiraz edebileceği (Madde 110)

Bu kanunda gösterilen kurulların veya kurul başkanlarının kesin olmayan kararlarına karşı, seçme yeterliğine sahip yurttaşlar, siyasi partiler veya bunların tüzüklerine göre kuruluş kademelerinin başkanları veya vekilleri, gözlemciler, adaylar ile milletvekilleri itiraz edebilirler.

• İtiraz mercileri (Madde 111)

Bu Kanunda, kurulların kesin olduğu yazılı bulunmayan kararlarına karşı, her kurulun bağlı olduğu üst kurul, itiraz merciidir.

Yüksek Seçim Kurulunun re’sen veya itiraz üzerine vereceği kararlar kesindir.

• İtirazın şekli (Madde 112)

İtiraz yazı ile veya sözle yapılır. Sözle yapılacak itirazlar, gerekçesiyle birlikte tutanağa yazılır. İtiraz edenin adı, soyadı, açık adresi yazılarak imza ettirilir. İmza bilmeyenlere parmak bastırılır.

Kimliğini ispat edemeyenlerin, delil ve gerekçe gösteremeyenlerin itirazları incelenmez, bu sebeple incelenmediği tutanağa yazılır.

Yazılı itirazlarda da yukarıdaki şartlar aranır ve deliller itiraz dilekçesine eklenir. Gerekçesi ve delili olmayan yazılı itirazlar da incelenmez. Her iki halde de itirazın alındığına ve hangi tarihte yapıldığına dair, itiraz yapana alındı belgesi verilir.

İtirazlar seçim kurulu başkanına yapılır. Seçim Kurulu Başkanı bulunamazsa, yazılı itiraz nöbetçi savcıya alındı belgesiyle yapılır. Savcı, yapılan itirazın kaydını işleyerek, hemen seçim kurulu başkanına gönderir.

Siyasi partiler, seçim başlangıcında partileri adına kimlerin itiraz edebileceklerini, mühür ve imzalı bir yazı ile seçim kurullarına bildirirler. İtiraz edebileceklerin imza sirküleri parti başkanınca onaylanarak bildirilir. Parti adına itiraz edeceklerden kimlik aranmaz.

İtirazlarda, delillerin hangi resmi makamlarda bulunduğunun bildirilmesi delil yerine geçer ve bu delili seçim kurulu temin eder.

Yüksek Seçim Kuruluna yapılacak itirazların yazılı olması gereklidir.

• İtiraz üzerine verilecek karar (Madde 113)

Bir kurulun kararını itiraz yoluyla tetkik eden üst kurul, itirazı kabul ettiği takdirde, yapılması gereken işlem hakkında da karar verir.

Kurullar kararlarını salt çoğunlukla verirler. Oyların eşitliği halinde başkanın katıldığı taraf tercih olunur. Yüksek Seçim Kurulu, seçimin sonunda verilecek tutanaklara karşı yapılan itirazların incelenmesinde, tam sayısıyla toplanır. Diğer hususlarda kurulun mürettep adedinin çoğunluğu ile toplanabilir. Her iki halde de salt çoğunlukla karar verir.

Oyların eşitliği halinde başkanın bulunduğu taraf tercih olunur.

• Kararların bildirilmesi ve tebliği (Madde 114)

İtiraz üzerine kesin olmayarak verilen kararlar, itiraz eden hazır ise sözle bildirilir.

Sözle bildirmelerde, kararın bildirildiği gün ve saat tutanağa geçirilerek kendisine de imza ettirilir. İsterse kararın bir örneği de verilir.

İtiraz eden hazır değilse, seçim kurullarının bulunduğu kasaba veya şehirde, belirli bir yer gösterilmiş olması halinde karar, bu yere tebliğ olunur.

Kurulların kesin kararları tebliğ olunmaz. Ancak itiraz eden başvurduğu takdirde kendisine gösterilir ve isterse bir suret de verilir.

• Resim ve harç (Madde 115)

Şikâyet ve itiraza ilişkin her türlü evrak resim ve harçtan muaftır.

ŞİKAYETLER

• Tarifi ve Mercii (Madde 116)

Şikâyet, kütüklerin düzenlenmesi ile görevli ilçe seçim kurulu başkanlarıyla, kütüklerin düzenlenmesine memur edilen sair kimselerin ve il, ilçe seçim kurullarıyla sandık kurullarının veya kurullar başkanlarının bu Kanunun verdiği yetkilere dayanarak yaptıkları işlemlere ve aldıkları tedbirlere ve bunlara benzer sair muamelelerine veya herhangi bir kimsenin bu Kanunun koyduğu yasak hükümlerine aykırı hareketlerine karşı bu işlemlerin, önlemlerin, sair işlemlerin düzeltilmesi, veyahut Kanunun koyduğu yasaklara uymayanların, bu hareketlerinin önlenmesi amacıyla yapılan başvurulardır.

Şikâyet bu kurullara veya başkanlarına veya sair görevlilere sözlü veya yazı ile 110’uncu maddede gösterilenler tarafından yapılır.

• Şikâyetin İncelenmesi (Madde 117)

Şikâyet kabul edildiği takdirde, şikâyete konu olan işlem veya tedbirler düzeltilir ve Kanuna aykırı hareketler önlenir.

Şikâyet kabul edilmediği takdirde, derhal tutanağa geçirilerek karara bağlanır. Bu kararın bir sureti şikayetçiye verilir.

Bu kararlara karşı kanunda ayrıca bir süre tayin edilmemiş ise, 48 saat içinde itiraz olunabilir.

• İtiraz ve Şikâyetin İşlemleri Durduramaması (Madde 118)

İşlemlere, tedbirlere ve kararlara karşı yapılan şikâyet ve itirazlar, oy vermeye ve her türlü seçim işlerinin devamına engel olmaz.

KURULLARIN TEŞEKKÜL VE İŞLEMLERİNE KARŞI ŞİKAYET VE İTİRAZ

• Sandık Kurullarına Ait İtiraz ve Şikâyet (Madde 119)

Sandık kurullarının teşkiline dair, ilçe seçim kurulu veya başkanı tarafından yapılan işlemlerin düzeltilmesi için bu işlerin neticesinden itibaren en geç iki gün içinde, şikâyet yoluyla düzeltilmesi istenebilir.

Şikâyetin reddine dair olan kararlara karşı, bildirilmesinden veya tebliğinden itibaren iki gün içinde il seçim kuruluna itiraz olunur. İl seçim kurulları, iki gün içinde kesin karar verirler.

Bu şikâyetin yapılmamış olması sandık kurulunun teşekkülüne karşı itiraza engel değildir.

Anacak, bu itirazın teşekkülünden itibaren iki gün içinde il seçim kuruluna yapılması şarttır.

İl seçim kurulunun vereceği karar kesindir.

• İlçe Seçim Kurullarına Ait İtiraz ve Şikâyet (Madde 120)

İlçe seçim kurulu teşkili işlemlerine karşı, il seçim kurullarına bunların teşekkülünden itibaren en geç iki gün içinde itiraz olunabilir.

İl seçim kurulları, itirazları en geç iki gün içinde, kesin olarak karara bağlar.

• İl Seçim Kurullarına Ait İtiraz ve Şikâyet (Madde 121)

İl seçim kurullarının teşekkülüne karşı, kurulun teşkilinden itibaren en geç üç gün içinde, Yüksek Seçim Kuruluna itiraz olunabilir. Yüksek Seçim Kurulu üç gün içinde bir karar verir.

SANDIK SEÇMEN LİSTELERİNE İTİRAZ

• Muhtarlık Bölgesi Askı Listelerine İtiraz (Madde 122)

Muhtarlık bölgesi askı listelerine, siyasi partilerin 112. maddede belirtilen ilçe yetkilileri, o ilçede oturan seçmenlerle ilgili olarak ilçe seçim kurulları başkanlıklarına; genel merkez yetkilileri tüm seçmen kütüğü ile ilgili olarak Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığına; seçmen niteliğini haiz vatandaşlar kendileri ile ilgili olarak ilçe seçim kurulu başkanlarına şikâyet ve itirazda bulunabilirler.

Muhtarlık bölgesi askı listesine yapılan itirazlar; itirazın yapıldığı kurul başkanınca kesin karara bağlanır.

Karar sureti; Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğüne gönderilir ve kütüğe işlenir.

• Sandık Bölgesi Askı Listelerine İtiraz (Madde 123)

Sandık bölgesi askı listesine;14 üncü maddenin dördüncü fıkrasına göre ilan edilen siyasi parti il ve ilçe başkanları, ilçe seçim kurulu üyeleri, sandık askı listesindeki bilgilerin askı listesine ve itiraz sonucu verilen kararlara sandık ayırımının yasa ve genelgelere uygun olmadığı yolunda, ilçe seçim kuruluna askı süresince itiraz edebilirler.

Bu itiraz, ilçe seçim kurulu tarafından incelenir ve alınan karar itiraz edene ve il seçim kurulu başkanlığına bildirilir.

İtiraz eden, ilçe seçim kurulu kararına karşı il seçim kuruluna itirazda bulunabilir.

İl seçim kurulunun kesin kararı, itiraz edilmeyen ilçe seçim kurulu başkanının kararları ile birlikte Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Kütüğü Genel Müdürlüğüne gönderilir.

• Listelere İtirazların Yöntemi (Madde 124)

Siyasi partilerin genel merkez yetkilileri ile Seçmen Kütüğü Genel Müdürü, 122 ve 123 üncü maddelerle bu maddede yazılı şikâyet ve itirazlar üzerine verilen kesin kararların bir kez de Yüksek Seçim Kurulunda tetkik edilip karara bağlanmasını isteyebilirler.

122 ve 123 üncü maddelerle bu maddede yazılı şikâyet ve itirazların zaman, süre, güncelleme ve sonuçlandırılma kuralları Yüksek Seçim Kurulunca, ilk askıdan en az bir ay önce yayınlanır.

İtiraz üzerine verilecek kararların, seçmen kütüğünde değiştirdiği, çıkardığı veya eklediği bilgiler ayrı bir “güncelleştirme kütüğünde” saklanır.

• Adaylığa İtiraz (Madde 125)

Özel kanunlarında aykırı bir hüküm bulunmadığı takdirde, adaylıklarını koyanlara özel kanunları gereğince yapılacak ilandan itibaren iki gün içinde 110 uncu maddede gösterilenler tarafından adaylık şart veya vasıflarını haiz olmamaları sebebine dayanılarak itiraz edilebilir.

Şu kadar ki, bir siyasi partinin listesinde yer alan adayların tespiti sırasında o partinin tüzük ve yönetmeliklerinde yazılı hükümlere aykırı davranıldığından bahisle, ilgili siyasi partinin üyesi olmayan kimseler tarafından itiraz edilemez. Bu tür itirazlarda, itiraz edenin aynı siyasi partiye kayıtlı olduğunu kanıtlayan belge eklenmemiş itiraz dilekçeleri işleme konulmaz.

Bu itirazlar, seçimin özelliğine göre kanunen seçimi idare ile görevli seçim kurullarına yapılır ve bu kurulun kararına karşı kesin karar vermek yetkisini haiz üst seçim kuruluna da itiraz olunabilir.

İtirazın yazıyla yapılması ve itiraz dilekçesine itiraza sebep gösterilen belgelerin bağlanması şarttır.

• İtirazın İncelenmesi Süresi (Madde 126)

Adaylıklar özel kanunlarında gösterilen süre içinde kesinleşir.

Kesin karar vermeye yetkili üst kurullar, adaylıkların kesinleşmesi tarihinden önce itirazları karara bağlarlar.

• Sandık Kurullarının Veya Başkanlarının Şikâyet Üzerine Verecekleri Kararlara İtiraz

(Madde 127)

Sandık kurullarının veya başkanlarının işlemlerine ve her türlü sandık başı işlerine 110 uncu maddeye göre yapılacak şikâyetlerin reddine dair verilecek kararlara karşı ilgililer, derhal, ilçe seçim kurulu başkanına itiraz edebilirler.

İlçe seçim kurulu başkanı, itirazı derhal tetkik ederek kesin karara bağlar.

Başkanın kararı, durumu tashih veya sandık kurulunun şikâyet üzerine verdiği kararı iptal eder mahiyette ise, bu karar derhal sandık kurulu başkanına bildirilir, karara uymak mecburidir.

Şikâyet ve itirazlar en geç seçim sonuçlarını tespit eden tutanağın düzenlenmesine kadar yapılır.

• Sandık Kurulu Kararlarına ve Tutanağa İtiraz (Madde 128)

Sandık Kurullarının kararları, oyların sayım ve dökümü ile tutanakların düzenlenmesine ilişkin iş ve işlemleri aleyhine, ilçe seçim kuruluna itiraz olunabilir.

Bu itirazlar, sandık sonuç tutanağının düzenlenip başkan ve üyeler tarafından imzalanmasına kadar sözle veya yazıyla, sandık kurulları vasıtasıyla yapılabileceği gibi, oy verme gününden sonraki Salı günü saat 15:00’a kadar doğrudan ilçe seçim kurullarına yazılı olarak yapılabilir.

Sandık başı iş ve işlemlerine karşı, ilçe seçim kuruluna itiraz edilebilmesi için, önce sandık kuruluna şikâyet veya itirazda bulunulmuş olması şart değildir.

İlçe seçim kurulları, itirazları en geç itirazın yapıldığı tarihten sonraki ikinci gün saat 17:00’a kadar karara bağlar. İtirazı yapan hazır ise, karar kendisine bildirilir; değilse tebliğ edilir.

İlçe seçim kurulları, yukarıda gösterilen itiraz süresi sona ermeden veya süresinde yapılan itirazları inceleyip bir karara bağlamadan önce, ilçe birleştirme tutanağını düzenleyemez. Bu hükme rağmen, bu tutanağın düzenlenmiş olması, üst seçim kurullarına itiraz için Kanunda öngörülen sürelere başlangıç teşkil etmez.

• İlçe Seçim Kurullarının veya Başkanlarının Şikâyet Üzerine Verecekleri Kararlarla Sair Kararlarına ve İlçe Birleştirme Tutanaklarına İtiraz (Madde 129)

İlçe seçim kurullarının veya başkanlarının, kendi işlemleri aleyhine vaki şikâyetler üzerine verdikleri kararlar ile, sair kararları aleyhine, en geç ilçe birleştirme tutanağının düzenlenmesine kadar; İlçe birleştirme tutanağının düzenlenmesi ve buna ait işlerle neticelerine karşı, bu tutanağın düzenlenmesini takip eden gün saat 17:00’akadar, doğrudan doğruya veya ilçe seçim kurulları eli ile il seçim kurullarına itiraz edilebilir.

İlçe seçim kurullarının veya başkanlarının işlemlerine, tedbirlerine ve sair muamelelerine karşı yapılan şikâyetlerin reddine dair verilen kararlara yapılan itirazlar, iki gün içinde kesin karara bağlanır.

İtirazın kabulüne karar verildiği takdirde, bu karar en seri vasıta ile ilçe seçim kurulu başkanına bildirilir.

Sair itirazlar, iki gün içinde karara bağlanır, itiraz eden hazır ise kendisine sözle bildirilir. Hazır değil ise tebliğ olunur.

• İl Seçim Kurulu ve Başkanlarının Şikâyet Üzerine Verecekleri Kararlarla, Sair Kararlarına ve Tutanaklara İtiraz ve Olağanüstü İtiraz (Madde 130)

İl seçim kurullarının kararlarına karşı aşağıdaki şekilde itiraz olunur:

1. İl seçim kurullarıyla başkanlarının kendi işlemleri aleyhine vaki şikayetlerin reddine dair verdikleri kararlara, tebliğ veya tefhiminden itibaren üç gün,
2. Bu kurulların teşekkülüne, kurulun teşkilinden itibaren üç gün,
3. Oy verme günü işlemlerine ait kararlara karşı derhal,
4. Sair kararlar aleyhine bu kararların öğrenildiği tarihten itibaren üç gün içinde ve en geç il birleştirme tutanağının düzenlenmesini takip eden üçüncü gün saat 17:00’a,
5. Oyların dökümüne, sayımına, oyların seçilenlere göre ayrılmasına; il birleştirme tutanağının düzenlenmesinden sonraki üçüncü gün saat 17:00’a,
6. Seçilme yeterliğine veya kendilerine tutanak verilenlerin, seçilmediğine veya seçimin sonucuna tesir edecek olaylara karşı, seçilenlere verilecek tutanağın düzenlenmesinden sonraki üçüncü gün saat 17:00’a kadar 110 uncu maddede yazılı kimseler tarafından doğrudan doğruya veya il seçim kurulları vasıtasıyla Yüksek Seçim Kuruluna itiraz edilebilir.

Şu kadar ki; siyasi partilerin il başkanlarıyla genel merkezleri veya bağımsız aday tarafından tutanağın düzenlenmesinden sonra (7) gün içinde seçimin neticesine müessir (etkili) olaylar ve haller sebebiyle yapılan itirazlar, seçimin sonucu hakkında kesin karar vermek yetkisine sahip olan kurullarca, seçimin neticesine müessir (etkili) görüldüğü takdirde, alt kademelerce verilen kararların kesin veya kesinleşmiş olması veya kurullara derece derece ve müddeti içinde müracaat edilmemiş olması, bu itirazın incelenmesine ve reddine sebep teşkil etmez.

Bu itirazlar yazılı olarak yapılır. İtiraz dilekçesine, itiraz edenin adının, soyadının ve açık adresinin yazılması, ihbar ve iddia olunan vakıaların (olguların) mahiyetinin ve gerekçesinin beyanının, delillerinin gösterilmesi ve belgelerinin bağlanması, bu belgelerin elde edilmesi mümkün değil ise, sebeplerinin ve nereden ve ne suretle temin olunabileceğinin bildirilmesi lazımdır.

Ancak, adaylığın kesinleşmesinden sonra, adayın Türk olmadığına, yaşının Kanunda gösterilenden küçük olduğuna, okur-yazar olmadığı veya seçilme yeterliğini kaybettiren bir mahkumiyeti bulunduğuna ilişkin iddialar dışındaki nedenlerle adaylara itiraz olunamaz. Bu hüküm olağanüstü itirazlar için de geçerlidir.

Bu şartları haiz olmayan dilekçeler ret olunur.

• Yüksek Seçim Kurulunun İşlem ve Tedbirlerine Karşı Şikâyet (Madde 131)

Her türlü seçimin devamı sırasında, Yüksek Seçim Kurulunun itiraz eylediği veya itiraz yolu ile verdiği kararlar dışında kalan işlemleri, tedbirleri ve sair muameleleriyle, bu Kanunda başka bir mercie şikâyet veya başvurma yolu gösterilmemiş ve fakat alt kurulların görevleri sınırlarını aşmış olan veya bu mahiyette bulunan, kanuna aykırı hareketlerden dolayı 110 uncu maddede gösterilenler tarafından, yazılı olarak, doğrudan doğruya, Yüksek Seçim Kuruluna şikâyet olunabilir.

Yazılı şikâyetlerin 112. maddedeki şartları ihtiva etmesi lazımdır. Bu şikayetler üzerine, Yüksek Seçim Kurulunca derhal ve kesin olarak karar verilir.

• Tetkik ve Tahkik Usulü (Madde 132)

Yüksek Seçim Kurulu evrak üzerinde incelemeler yapar. Ayrıca lüzum gördüğü bilcümle tahkik ve her türlü tetkik işlemlerini de yapar. Gerekli mercilerden her türlü bilgi ve belgeleri ister. Bu mercilerin, en kısa bir zamanda ve en geç yedi gün içinde istenilen bilgi ve belgeyi vermeleri mecburidir.

Kurul başkanı, lüzum ve ihtiyaca göre, bu işlerde çalışmak üzere, Yargıtay ve Danıştay memurlarını da vazifelendirebilir.

İtiraz dilekçesinin bir sureti, tutanağına itiraz edilene tebliğ olunur. Tutanağına itiraz olunan kimse, isterse yazı ile savunabileceği gibi, isteği üzerine, Yüksek Seçim Kurulunun tayin edeceği günde bizzat veya bir vekil marifetiyle kendini kurul huzurunda savunabilir. Kurul, yapılan itiraz ve ihbarları kendisine verildiği tarihten itibaren en geç üç ay içinde bir karara bağlar.

Kurulun kararı kesindir. Aleyhine hiçbir mercie ve kanun yoluna başvurulamaz.

Seçimin özelliğine göre seçim sonuçları hakkında kesin karar vermeye yetkili mercie yapılacak itirazlarda da yukarıdaki 1 inci ve 3. fıkralar hükümleri uygulanır.

Ancak, bu kurul itirazları 15 gün içinde kesin karara bağlar.

Yukarıdaki fıkralarda yazılı kararlar aleyhine hiçbir mercie ve kanun yoluna başvurulamaz.

Tutanakların iptali halinde özel kanunlarındaki hükümler uygulanır.

YURTTAŞLARIN ve SİYASİ PARTİLERİN SORUMLULUKLARI

Seçim güvenliği konusunda yurttaşlara ve siyasi partilere düşen görevler ve ağır sorumluluklar vardır.

SEÇMENLER

Her seçmen kendisinin seçmen listesinde olup olmadığını mutlaka kontrol etmelidir(Muhtarlıklarda asılan listelerden ya da Yüksek Seçim Kurulu Seçmen Sorgu Sisteminden yararlanarak).

Seçmenler, sistemin işleyişini, itiraz ve şikâyet haklarını öğrenmeli ve gerektiğinde bu haklarını kullanabilmelidir. Sandıkların açılması esnasında oy sayım işlemlerini denetlemelidirler.

SİYASİ PARTİLER

Siyasi partiler, seçim güvenliğine yönelik çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları ile iş birliği yapmalıdır.

Siyasi partiler, her sandık başında mutlaka üye ve gözlemci bulundurmalı ve bu görevleri yapacak olan üyelerini eğitmelidir.

Siyasi partiler, sandık ve sandıkların bulunduğu okul çevrelerinde hukuki destek sağlamaya yönelik önlemler almalıdır. Bu konuda barolarla ilişki kurulmalıdır.

Siyasi partiler, sandık sorumlularının, sandık sonuçlarını belgeleyen tutanakları hızla partilerinin ilçe merkezlerine ulaştırabilmesi için gerekli önlemleri almalıdır.

Siyasi partiler, kendi genel merkezlerinde elektronik izleme sistemi kurmalı ve YSK tarafından açıklanan seçim sonuçlarını, sandıklara ilişkin ıslak imzalı tutanaklardan yararlanarak kontrol etmelidir.

 

[1]Bu çalışmada yer alan yasa maddeleri, “26.04.1961 tarih ve 298 Sayılı, Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun”dan alınmıştır. (02.05.1961 tarih ve 10796 sayılı Resmi Gazete)

[2] Kanun’un ilk halinde Kurul Başkanı, “İlçedeki en kıdemli hakim olarak” tanımlanmıştı.

[3] Kanun’un ilk halinde yer alan ifade şöyleydi: “İl seçim kurulu İl merkezindeki en yüksek dereceli üç yargıçtan kurulur. Bunlardan derecesi en yüksek olanı, Kurulun başkanıdır. Kurulun yargıçlardan iki de yedek üyesi vardır.”